Download fulltext
322

Een Belgische blik op het Nederlandse AOW-debat Mensen met zwaar en laagbetaald werk houden zelden vol door te werken tot hun pensioen Zou niet eerlijk zijn als zij eerder kunnen stoppen werken, vooral omdat ze vaak al jonge leeftijd toetraden de arbeidsmarkt? Die discussie wordt alleen in Nederland gevoerd, maar heeft ook gemoederen Belgie flink beziggehouden Frank Vandenbroucke maakt balans op, pleit voor een flexibel stelsel waarschuwt dat erkennen van zware beroepen geen oplossing vormt problemen die ontstaan snelle stijging pensioenleeftijd FRANK VANDENBROUCKE Universiteitshoogleraar aan Universiteit Amsterdam Wat betreft pensioenbeleid lijken Neder­ land elkaars perfecte tegenpolen Zowel inrichting pensioenstelsel, financiering uitkomsten zeer verschillend En om beleidscultuur gaat, we wel andere wereld le­ ven Toch onderliggende maatschappe­ lijke dilemma’s zo Over deze wil ik hier hebben: waarop ingaat De aanleiding is feit nu zowel gediscussieerd over vraag of uitzonderingen verho­ ging nodig mensen beroep Ook gepleit meer flexibiliteit eerste pijler pensioenstelsel Ik concentreer me bijdrage debat AOW-leeftijd; lang lopende hervormingen aanvullende pensioenen laat dus buiten beschouwing Verschillen Eerst wat uitleg verschil tussen gemiddeld gesproken genereus, veel genereuzer dan Financiele armoede komt bij gepensioneerden traditioneel minder ge­ pensioneerden, zeker wanneer je definieert basis relatieve inkomens­ verhoudingen – waarbij ‘arm zijn’ betekent iemand relatief laag inkomen verhouding doorsnee-inkomen haar AOW basispensi- oen echte betekenis woord: hoogte ervan afhankelijk lengte verblijf Nederland, onafhankelijk vroegere verdiensten actieve loopbaan Van oudsher kan gecombineerd word uit arbeid, overige flexibel: kunt vervroegd opvragen Kortom, bestel buurt onvoorwaar­ delijk basisinkomen ouderen Het ver­ schil echt zou zijn, koppeling onderscheid al­ leenstaande anderen strikt individueel, zoals voorstanders ogen hebben Net ‘een­ voudig’, misschien eenvoud creeert- althans toenemende spanning leidt gevoerde beleid gefinancierd omslagstelsel-lopende uitgaven worden gedekt inkomsten dit omslagstelsel aangevuld tweede gebaseerd omvangrijke pensioenfondsen combinatie sterke landse genereus vergelijking vele and ere pensioenstel­ sels Europa In hoofdzaak Er bestaat kapitalisatie, beperkt draagt nog kenmerken ouderwetse Bismarcki­ aanse traditie zich Werknemers, ambtena­ ren zelfstandigen eigen blijft relatie bijgedragen hebt: bandbreedte waarin werknemers bewegen, weliswaar sterk minima (!age) maxima, loop- baan we! rechtstreekse belang­ rijke impact Let wel, ‘loopbaan’ omvat periodes werkloosheid ziekte, pensioenbe­ rekening zekere gelijkgesteld tegenstelling gangbaar is, kon eerste-pijler-pen­ sioen kort slechts beperk­ mate combineren zelfs wettelijke Om evenwicht jaar langer leven omgezet 65 bereikt had Intussen anderd Anderzijds mogelijk eerste-pijler-pensioen vragen, voldoende lange achter rughebt Onze buitengewoon gestu­ deerd overlegd sel beleidsdebat rijk gestoffeerd wetenschappelijke expertise rapporten instellingen SER Daarmee gezegd overleg altijd consensus leidt, regeringen durven weleens drastische beslissingen nemen haaks staan be­ windslieden doen reputatie ‘loodgieters’ alle eer aan: wij kampioen improvisatie kleine stappen Toen vorige minister Pensi­ oenen, Alexander Croo, mij 2013 vroeg commissie leiden langeter­ mijnvisie was absolute primeur rapport Commissie Pensioenhervonning 2020-2040 klaar 2014, regering helaas toch aangezet breed samenhangende hervorming zal Iezers S&D vermoeien saga moeten weten, volgende: onze stelde parameters (zoals ‘normale Iengte loopbaan’) koppelen toekomstige evolutie Ievensverwachting Deze moest volgens ons vast­ gelegd (en ‘automatisch’ en), genuanceerd: elk !anger !even principe verdeeld enerzijds verwachting anderzijds pensioentijd immers wer­ ken; aantal voorwaarden voldaan proportionele levensverwachting, pensi­ oentijd volstaan voerde derge­ automatische geleidelijke in, besliste pen­ sioenleeftijd Iange rug 2025 naar 66 gaan 2030 67 Tegelijkertijd werden leeftijdsgrenzen verschoven eisen betrek­ king ‘een Ioopbaan’ strenger gemaakt Omdat enkel verkiezingsprogramma aangekondigd integendeel- leidde commotie weerstand, name vakorganisaties ge”isoleerde maatregel, zonder enig ingebed bredere pi! vergulden beloofde uitzonderingsrege­ ling debar kreeg bijzonder groot gewicht Daarover straks koos AOW-leeftijd levens­ verstandig, vermijdt opeenvolgende re­ geringen telkens opnieuw sleutelen Maar houdt ‘pensioentijd’ verwachte levensduur daalt, want verhoging Als maat­ schappelijke spelregel moeilijk leggen (waarom aandeel ingevuld ‘pensioen’ verminderen?) Bovendien werd naast extra geYntroduceerd, oog beheersing overheidstekort kortere termijn Dit alles voorspellingen Centraal Plan bureau (CPB) doorgeeft Europese Commissie, volgende Ian­ getermijnprojectie: gaat 68 jaar, 2070 72 6 maanden 1 Tervergelijking: pensioen­ liggen wie 42 (gelijkgestelde inbegre­ pen); mits 63-jarige Ieeftijd mogen opne­ men Nog anders gezegd: binnen 12 Belg 21 begon 63 oud (eerste-pijler-pen­ sioen), terwijl er dezelfde 5 moet wach­ ten ogenblik wijziging na vooruitzicht gesteld verhaal rond maken blijf officiele langetermijnprojecties CPB indient Zij overheidsuitgaven (in essentie AOW) hoger vandaag projec­ teert verklaring voorspelde budgettaire plaatje tus- sen werkenden AOW­ gerechtigden, ondanks groeiende 65-plussers bevolking, projecties staat gepensio­ neerde tegenover (ongeveer) twee werkenden, Dat verandert, wijst erop CPB-projectie aanzienlijke verschuiving sociale veronder­ stelt, hoort belangrijke voetnoot bij: gemiddelde uittreedleeftijd arbeidsmarkt stijgt, AOW-leeft ijd 2 budgettair geruststellende projectie dater tijdens komende decennia stelselmatig groep inactieve AOW: zullen uitkeringen, partner, per­ soonlijk vermogen, aanvullend (weliswaar negatieve actua­ riele correctie) opnemen Projecties van­ zelfsprekend hoogst onzeker beschouw voorspelling, verkenning mogelijke toekomst­ scenario’s maatschappelijke keuzes scher­ per stellen scenario voorligt legt mijn mening maatschappelijk probleem bloot Pensioen vrljheid ben voorstander verhogen pensioenleeftijd-geleidelijk, respect levensduur- denk moeilijkheden onder mat vegen Ten complex rechtvaardigheidsprobleem creeert: capaciteit tevreden professioneel actief blijven ongelijk goede gezondheid, samenhangt opleidingsniveau droevige harde wetmatigheid hangt samen verdient Natuurlijk inzet­ betere arbeidsomstandigheden, opleiding, nieuwe vormen arbeidsorga­ nisatie, autonomie zelfsturing werk- factoren waarvan weten bijdragen willen neemt weg mogelijk­ heden hand typisch hooggeschoolden richt 3 brengt moeilijkheid: synoniem ‘vrijheid’ algemeen uitkijken graag ruimte krijgen levensprojecten toekenning verbonden medische onderzoeken en/of zoeken, geval uittreedregelingen Degenen doorwerken ‘werken’ levensproject grotendeels samenvallen: ty­ pische voorbeelden politici, academici bedrijfsleiders toevallig pleidooien hogere gemakkelijk gehouden worden: vrijheid Op overwegingen Pensioenhervorming voorgesteld reeds eerste-pijler­ verder diepen consistent We schillende voorkeuren inzake oenleeftijd, ruime keuzevrijheid organiseren hoe doer manier financieel houdbaar ervaren fair Ons idee spil hele doorslag­ gevend moment stelden vervroegde pensio­ nering ‘negatieve actuariele correcties’ inge­ voerd zouden Dergelijke correcties bestaan Actuariele cor­ recties zorgen ervoor totale som pensioenuitkeringen overlijden bei’nvloed Bijzonder voorstel Ikgeef concreetvoorbeeld Neem 18de (een weinig geschoold iemand) daarnaast pas toen hij 22 hooggeschoold bijvoorbeeld vanaf enige correctie (zijn 45 jaar) hooggeschoolde krijgt rectie laaggeschool­ den beginnen ‘normale’ 22ste Wie stopt gepe­ naliseerd pleidooi gevolgd: speelt mee mogelijkheid gaan, correc­ ties horen Sterker, bestaande slimme positieve doorwerkt, zogenoemde sioenbonus, afgeschaft besparingsmaatregel begrijpen -je denken prikkels belangrijk vindt resultaat consistente duurzame qua Nochtans stuurt Pensioenen, Daniel Bacquelaine, flexibiliteit, invoeren ‘deeltijdpensioen’ Principieel goed idee, doordacht ro­ buust uitgewerkt momenteel duidelijk, opname zinvolle argument aange­ tegen voorwerknemers erg onderstreept evenwel noodzaak iets beter verstandige vorm geschoolde aanzet systeem Belgie, middelde verwant pleidooi, toegepast context, sommige experts geformu­ leerd kom daar terug ontstaat intussen ave­ rechtse flexibiliteit: inkomens kiezen gemakkelijker lage inkomens, aan­ vullende inze tten 4 slaat impliciet contract betrekking kun volgt samenvatten Bij uniforme pensioenperiode laagopgeleiden korter hoogopgeleiden, waardoor hoogop­ geleiden genieten Daar hoogopgeleiden participeren meerverdienen, via belastingen premies Per saldo daarom uitkering ontvangen tend ens vroeger laagopge­ versterkt AOW-leeftijd, betalen voor- steeds slechter daglicht Je tegenwerpen glo­ bale financiele bekijken hoog- ‘bij­ dragen tot’ ‘krijgen van’ zekerheid (laagopgeleiden treden dear­ beidsmarkt uitkeringen) vaststelling vrijheidsgraden genie­ Zo­ vrijheid, genot gebonden beoordelingen oenstelsel zodoende behept scheve verdeling Pro contra eenflexibeleAOW uitvoerig gedebatteerd wenselijkheid flexibele voeren Nadat herhaalde keren politieke agenda kwam, uitdrukkelijk laten zag zitten brief Tweede Kamer 16 februari 2015 sch reef staatsse­ cretaris Klijnsma Sociale Zaken Werk­ gelegenheid ‘de beperkte voordelen flexibilisering opwegen nadelen’ Verschillende argumenten daarbij aangevoerd intus- onderzoek SEO conclusie vertrekt neden minimum mag liggen; voorwaarde mogelijkheden gehele evenveel AOW-uitkering ontvangen, ongeacht begint Men korting 6,5% vervroeging daarvoor Veronderstel inderdaad bedraagt Onder sociaal uitkomen, maximaal vier maan­ volledig gestopt ken: ligt dan, AOW-gerechtigde actuari­ ele biedt soelaas meeste heeft: ongewenst buitenbaan-effect, diegenen uittreden huidige pensioensysteem opgebouwd derde doet ook­ metname Volgens 83% minimaal komen Bijna 70% drie voegt toe Elf procent pensioen, hooguit flexi­ bele ald us SEO-onderzoek Flexibiliteit zet zoden dijk, integendeel argumentatie kabinet doelgroep helpen, sluit naadloos analyse opiniestuk plette flexibili­ seren, Paul Beer principieel niveau getild: logisch ‘gespaard geld’ aidus echter spaarregeling verzekering uitke­ ring minimumniveau garandeert voorkomen geraken misplaatst hierop actuarieel passen Oat afbreuk karakter basis­ voorziening 7 Met hoog ga makkelijkervervroegd argument, weet daarmee gesloten is: indien ligt, blij­ omvang, mijns inziens kwaliteit basisvoorziening Of minst keer eerst even dis­ cussie waar beriep, destijds aangevochten Adema, Bonenkamp Meijdam 8 Kort samengevat kwam betoog neer aanzetten motiveren meeropbreng­ sten opleveren, maken, zodat haalbare kaart hoorde rand­ voorwaarde: betaald afgevoerd woorden: ingeruild Opgemerkt redene­ Adema et veron­ derstelt laaggeschoolden: tikt sterker hooggeschool­ laaggeschoolden, Pensioenhervor­ ming hadden, daarin anders: laag­ geschoolden (omdat jongere werking treden), zwakker latere treden) voor­ stel beoogde herverde­ laaggeschoolden verteer­ baar eenvoudig implementeren Belgie: behaalde diploma’s, mo­ ment intrede (hoog­ later in) co-auteurs zeggen: herverdeling na­ streven; winnen doordat verhoogt, kan, stevig aanmoedigt redenering empirisch oak overeind aanvul­ lende beschikken, hangende Hier past nag kanttekening piste administratief toepasbaar Nederland: nauwkeurig bij­ ken natuurlijk criticus opwerpen precies leden toekomst: veronderstelt studeren, zichtbare definitieve ‘intrede’ Koppel opleidingsniveau, zeg eigenlijk: ‘Je beetje