Download fulltext
Hoog_niveau_eerlijke_verdeling_overwerk_2007_1_08

Open debat Hoog niveau of eerlijke verdeling? Vandenbroucke F 2007 verdeling Slim investeren en hervormen kan er ‘én-én’ van maken 1 Zijn hoog onverzoenbaar (geworden)? In wat volgt zal ik bepleiten dat zowel in de beschermingsagenda als investeringsagenda egalitaire doelstellingen verzoenbaar zijn met het bereiken een nu gaat om welvaart sociale bescherming kwaliteit onderwijs Om knipoog naar beroemde essay Arthur M Okun (1975) te zeggen over ‘big trade-off’ tussen ‘equality’ ‘efficiency’: onze samenlevingen staan niet voor onvermijdelijke tradeoff’ uitmuntendheid gelijkheid ‘Kansen op middelmatigheid’ – pensioenen eigenlijk geen gelijke kansen economentaal stellen: mogelijk dan middelmatig Pareto-optimaal Let wel eender welke versie egalitarisme is Verantwoordelijkheidsgevoelig prestatie: doorgedreven beleid waarbij mensen krijgen maar ook verantwoordelijkheid hebben ze nemen Niet meedogenloze wijze: mededogen speelt noodzakelijke temperende rol verantwoordelijkheidsgevoelig Belangrijk echter verstandige overheden kunnen slagen reële creëren hoogstaand opleiding Het toekomstige stelsel werk scholing inkomen heeft tot doel ondersteund door samenleving zelf meer dragen inrichting eigen leven arbeid (samenwerking binnen de) onderneming (cohesie Naast zorg maatschappelijk verantwoorde inkomensbescherming dient maximale mogelijkheden bieden volwaardige maatschappelijke participatie via en/of (werkzekerheid) Ik wil sterk nadruk leggen ‘kunnen dragen’ reëel ‘kunnen’ moet Anders boodschap eerlijk overkomen ‘En-én’ deze optimistische illustreren drie reeksen kruisdiagrammen 68 OVER WERK Tijdschrift Steunpunt WSE / Uitgeverij Acco 1/2007 recente verleden heb me uitdrukkelijk verzet tegen idee welvaartsstaat toekomst investeringsstaat zou worden waarin menselijk kapitaal nood aan name uitkeringen (de ‘social investment state’): die veroudert hoogstaande erg belangrijk wordt geacht (en verzorging) belangrijker zelfs vroeger Maar misschien toenemende mate verschil vroegere opvattingen duurzaam adequaat zonder weerbaarheid Beide dimensies noodzakelijk meteen grote sprong maak functies instituties Mijn brengen arbeidsmarkt inkomensverdeling onderwijsprestaties beeld Een ‘trade-off’ armoede? eerste kruisdiagram (figuur 1) positioneert EU-25 samen VSA Canada Australië klassieke werkzaamheidsindicator combinatie indicator armoede (het aandeel bevolking minder 60% mediaan equivalent na transfers) Als je prestaties kijkt blijkt correlatie hoogte werkzaamheidsgraad graad Er alleszins sprake De landen kwadrant rechtsboven scoren beide indicatoren goed: zij vergelijking gemiddelde prestatie Europese lidstaten èn hoge weinig Hier vinden we noordelijke Nederland België presteert eerder qua slecht werkzaamheid dekt bovendien twee zeer verschillende realiteiten Qua scoort Vlaanderen iets slechter beter gemiddelde; werkzaamheidgraad komt overeen Wallonië significant hoger reuzengroot probleem Van zich bevinden men veronderstellen gemakkelijker wel- 69 Figuur Werkzaamheidsgraad (in personen) Bemerking: Armoedegraad transfers Bron: OESO (2005) EUROSTAT vaart combineren wie zwak staat Daarbij belangrijke voetnoot geplaatst drukt uit personen Daarvoor argumenten: vraag stelt participeren reken best economische draagvlak duurzame arbeidsdeelname bekijken voltijdse equivalenten Drukt dit verschuift bijvoorbeeld rechtsonder Dat natuurlijk ten opzichte andere West-Europese deeltijdarbeid totale werkgelegenheid zulke situatie vergroten arbeidsparticipatie uren grotere deeltijdbanen vergrijzingslast vangen Ook bij armoedecijfers We zien armoederisico ouderen afzonderlijk véél groter licht vergrijzing goed uitgangspunt betekent immers komende Belgische regeringen alleen budgettaire middelen zullen moeten vrijmaken kost bereiden bestaande consolideren verbeteren 70 2 Resultaten wetenschappen spreiding resultaten PISA 2003 (OESO) onderwijs? inzake ervan geïllustreerd hier voorbeeld gelijkaardige optekenen wiskunde leesvaardigheid verticale as volgend 2) brengt PISA-toetsen reeks Op horizontale meten elk land leerlingen percentiel 25 75 maatstaf kruising assen geeft rekenkundig weer landen- regiocijfers respectievelijk Bij berekening regio’s verschillend bevolkingsaantal gewicht gelijkgeschakeld Daarom breng ‘OESO-totaal’ globale berekend basis individuele alle testen deelgenomen Merk Scandinavië gegevens Lage Landen echt genoemd Finland doet algemeen geldt Zweden Noorwegen Denemarken Verenigde Staten vormen zéker mag onderlijnd vermits debatten vaak vanuit gaan ons weg wijzen kenniseconomie Vooraleer mijn derde kom ga eerst vragen luidt volgt: erin overwinnen (afgemeten hun vijftienjarigen) gewapend (hoge lage armoede) vice versa? lijkt aantrekkelijke stelling ziet antwoord empirisch evident enkele indicaties (met positie VS) tegenvoorbeelden tweede zouden ‘tradeoffs’ dus uitdagingen globalisering landen? Zouden blijven adequate verzorgen verzekeren? redenen positief hoe zaak steeds armoede-werkdiagram onderwijsdiagram los ene korte termijn faciliteert mobiliteit flexibiliteit werkzaamheid? volgende 3) onderzoekt bestaat (gemeten hand anciënniteit werknemers waarvan weten hij samenhangt arbeidsmarkt) tegenstelling denken vijanden Integendeel: zover relatie geduid werknemer pleidooi bedreigend gebrek zekerheid gepaard wegcijferen laat proberen ‘op leuken’ perspectief systeem positieve conclusie leidt wereld snel verandert hangt onmiskenbaar noodzaak voldoende jobs willen inzet is: inspanning daarmee sa- 71 menhangt zoveel haalbaar draagbaar aanvaardbaar overigens modellen beeld: sociaaldemocratische Noord-Europa enerzijds Angelsaksische Ierland Verenigd Koninkrijk anderzijds (zie Muffels Luijkx 2004) Stand zaken België? bevindt duidelijk zorgen beloop laten dreigen langere terecht komen motto past liberale realiteit verzwakte overheid machte rechtvaardigheid garanderen Zeer geleidelijk risico vandaag vlak (Cantillon 2005) evolutie werkloosheidscijfers achterstand aanzien ontwikkeling EU ingelopen herbergt (Brussel Wallonië) waar werkloosheid losgekoppeld werkloosheidsontwikkeling rest Europa Deze vaststelling leiden Vlaamse zelfgenoegzaamheid kampen ondanks feit uitsteekt boven krappe mobiliseren beschikbaar talent al uitdaging Willen Okuns open hervormingen veranderingsgezindheid evenwel gediend slingerbewegingen hardvochtig 72 3 Gemiddelde Hoge Raad Werkgelegenheid Verslag 2006 discours sussende verhalen ontkennen Hervormingen onderwijs: voortdurend verstandig vernieuwen kern verzorgingsstaat ‘Verheffen’ inderdaad wezenlijke kerntaak moderne politiek Sociale promotie nog essentie sociaal gezichtspunt gaat: opwaartse generaties heen doorwerkt Progressieve lijken laatste decennia enigszins teleurgesteld verheffingsmogelijkheden weerklank sociologische studies reproductie ongelijkheid vooropstellen Zij ongelijk: blijvende argument verheffing gezorgd correctie zwakken degelijk gegroeid Die verdwenen integendeel misvatting onherroepelijk wereldwijde (neerwaartse) nivellering Globalisering maakt differentiatie Hoe moeilijk buitenlandse ‘over planten’ specifiek Finse toont onderwijspolitiek juist ruimte scheppen nieuwe combinaties modernisering welvaartsgroei voorbereiden opgeven Integendeel ambities versterkt allen waarborgen oude verheffingsideaal zo centraal staat: talenten geven sterken zorgt kritische omgeving Foute beleidskeuzes sorteren sneller negatieve effecten zin elkaar leren vergelijken nagenoeg dezelfde sociaaleconomische culturele levert inzichten effectiviteit gevoerde Zo comparatieve onderzoeksgegevens Unie anderen spitsen toe Performantie cijfers mogen geloven investeert termen relatief overheveling onderwijsbevoegdheid Gemeenschap mede tijdens jaren negentig voorwerp was besparingsoefeningen federale moest organiseren Dit typisch institutionele gegeven Nederlandse hele publieke sector onderworpen werd bezuinigingsoperaties Nu landsgrenzen altijd riskant Bovendien centen weliswaar essentiële randvoorwaarde veel scoorden beiden PISA2003-resultaten; één opzicht noordse top Toch slechte raadgever Juist kritisch belang welk gevoerd ‘Rust onderwijs’ juiste leidraad tekorten verheffingsfuncties onaanvaardbaar groot vereisen bedachtzaam krachtdadig beleid: ‘voortdurend vernieuwen’ belangrijkste goede algemene daarenboven eens gedetermineerd woorden fundamenteel Mis- 73 schien fundamenteler: aanvaarden soms mislukking realiseren wellicht deel uitstekend plaats iedereen Dé kloof dichten scholen presteren pakken nodig niveaus: macrobeleid onderwijsstructuren karakteristieken leerwegen mesoniveau lerarenteams Sommige structuurhervormingen effectief wanneer tegelijk beleidskracht versterken (bijvoorbeeld waardering directies leraren aanspreken schoolgebonden taken opdracht samenwerking stimuleren evaluatie operationeel enzovoort) Nood microbeleid gemaakt centrale examens meetinstrument zoals CITO-toetsen Scholen plicht eindtermen gros responsabilisering voordelen vergt krachtige feedbackmechanismen geregeld spiegel kijken zichzelf evolueren ranking quasi markt vrijheid schoolkeuze kent verdere segregatie ontwikkelen specifieke mogelijke schoolbeleid voeren Evaluatie feedback informatierijke ander cruciaal thema lerarenrecrutering -opleiding Onlangs OESO-seminarie gesteld Zweedse onderwijssysteem verschilt zoektocht verklaringen Slechts opvallend kon weerhouden worden: hogere eisen lerarenkorps Door huidige inspanningen lerarenopleiding af stemmen noden lerarenberoep inhoudelijk recrutering kwalitatief verstevigen Samen verloning zeker laagste categorieën voorwaarden aantrekkelijk houden eigenschappen onderwijssystemen thema’s terug: richting aangeeft toch autonomie gunt; doelen stellen ambitieus najagen; daarbij aspiraties houden; ondersteunt professionalisering Verwijzend concepten Isaiah Berlin (1958) samenvatten: vorm (“blijf erf!”) bekwaamheid realiseren) facet versterking vroegschoolse educatie kleuteronderwijs kleuters (reeds vanaf leeftijd jaar) sleutels kleuterparticipatie verder trekken meest kwetsbare doelgroepen vroege schoolparticipatie voordeel opleveren overtuigen school sturen Vroege verwerving taal allochtone kinderen taalverwerving 74 Nederlands voorwaarde schools succes remedies verheffingstekort namelijk secundair voortgezet liggen zoeken evenwicht industrialisatie wij ontwikkeld technisch beroepssecundair gemiddeld kwaliteitsverschillen sterke gedetermineerde vormend jonge kans basisonderwijs oriënteren talentontwikkeling verkennen gepercipieerd keuze vormende technische/beroepsgerichte leerweg veranderen studiekeuze begeleiden afhangen sociaaleconomisch sociaalcultureel zetten Wat latere betreft vrees fout selectie verminderen ‘comprehensivering’ secundaire zinvol lang hen verwacht heil flexibilisering schakelmogelijkheden Voor sommige heroriëntatie ‘shopping’ uiteenlopende aanmoedigen Zowel beroepsgerichte trajecten noodzaakt kwaliteitsvolle bepaalde enige volgehouden tijdsinvestering effectieve illusie wakkeren opnieuw kiezen alles neemt doorstroommogelijkheden (na afronding opleiding) geval kwaliteitsvol beroepsonderwijs Wanneer signaal onderwijsvormen bona fide ervaren stigma eroderen Hiertoe onder geïnvesteerd basisuitrusting technische proefprojecten onderwijsvernieuwing geïnitieerd inzetten geïnformeerde studiekeuze: ongeleid plaatsvinden zinvolle toekomstgerichte groepen jongeren doorstromingsgerichte oplossing TSO-BSO uiteindelijk intrinsieke kwaliteit: punt lat gelegd knappe studierichtingen Mogelijk frustratie tegengaan werkgevers geschoolde potentiële falend studiekeuzebeleid verwijten Verder politieke druk kwalificatie sociaalpolitieke ambitie elke jongere startkwalificatie riskeert vrijgeleide laisser faire houding gezinnen Ambitie elkeen succesvol verheffingstreven doorschuiven levenslang uitstelgedrag betekenen alibi mislukte laaggekwalificeerden permanente gekwalificeerd geraken klein geloof verhoging postsecundair inclusief gestreefd Blijvende definitieen meetproblemen vergelijkingen deelname relevante leeftijdsco- horte stijgt ligt uitgemaakte becijferde participatiedoelstellingen formuleren aantal doen Belangrijker instroom geboekt financieringssysteem uitgewerkt rekening gehouden output verworven studiepunten diploma’s (zodat gedifferentieerder resultaatfinanciering) studenten leerkrediet ingevoerd universiteiten hogescholen bezig leertrajecten outputfinanciering rendement gericht Succes boeken indien Terwijl democratiseringsgolf zestig zeventig louter legde democratisering gang gebracht daarnaast resultaat beoogt verbreden vooral herkomst instromers tweedekanstrajecten betere studieoriëntatie -begeleiding studietrajecten Via spreken studietraject bijzondere verheffingsfunctie mij postsecundaire opleidingen vermijden upgrading bacheloropleidingen kwalificatieval ontstaat Korte arbeidsmarktgerichte kwalificatiestructuur 5 aangeduid gelijkekansendoelstellingen interessant wettelijke regeling centra volwassenenonderwijs start kwalificatieniveau arbeidsmarkt: vicieuze cirkels doorbreken Uit bleek armoedegraad sluit ogenschijnlijk cluster situeert Europees ver eronder geconfronteerd gebrekkige activering scherpe activiteitsgraad beneden vijftig gevoed (grotendeels onjuiste) overtuigingen beurt stand Wie systeemkenmerken grondig inwerken Activering: ingeslagen werkzoekenden aanpak sinds vijftien jaar gewesten instaan begeleiding terwijl instaat werkloosheidsuitkeringen handhavingsbeleid werkwilligheid schizofrene gedurende vele doordachte activerende bemoeilijkt ondersteunen motiveren rechten plichten logischer wortel stok kwam samenwerkingsakkoord bevoegdheidsniveaus sluitende opvolging berichten opduiken alsof resoluut vruchten daarvan volop plukken denk hoogstens begin vooralsnog ondui- 76 delijk effect Diegenen ongeduldig roepen waarschuwen concrete ongetwijfeld heel leergeld betalen bevoegdheidsopsplitsing blijft doelmatige afstemming regionale arbeidsmarkten bemoeilijken Ouderen competentieagenda resultante (50% tegenover 40% EU-25) 25-49-jarigen (84% 79% vijftigplussers (72% 56% Met werken billijk verdeeld beroepsactieve bijzonder 55-plussers) Enkel Polen 55-plussers lager Vroeg stoppen zit blijkbaar diep verankerd mentaliteit cirkel dichtbij eindmeet loopbaan pervers bestel fatsoenlijke voorzieningen loopbanen permitteren leeftijdsgroep 25-49 productiviteit gerealiseerd vijftigste uitgeperst gevoel gedwongen vroegtijdig verlaten Omwille uitstap ouder wordende voedt overtuiging oninteressant (waardoor oudere potentieel zwaar passief werkgever) loonkost gemakkelijk aangeworven vakorganisaties helemaal zodat uitstapregelingen hard Zulke bestaan middelste mannen vrouwen uitzonderlijk patroon EU: werkzaamheidsgraden EU-landen gecorreleerd middenleeftijd uitzondering karakter bestendigend eropaan veronderstelt gebruik beperkt aanwervingsremmen (zoals loonkosten) gedrukt bedrijven leeftijdsbewust competenties Over lijn dynamische mobiel Mobiliteit gerelateerd beperkte (België) gevoelig (Denemarken) uitgedrukt jobanciënniteit: bedraagt 8 4 9 11 6 draagt inzetbaarheid arbeidskrachten ‘match’ aanbod Uiteraard eenduidig Voorwaarden diverse terreinen Denk wijze bezoldigen loonsverhogingen toegekend externe afremt verandering werkgever dikwijls nul beginnen geldende regels herstructureringen sluitingen recent ontslagen herstructureringsbeleid focust snelle over- 77 kortom activerend dynamiek hangen wetgeving contractuele toelaat ontslagpremies opzegtermijnen omstandigheden ontslag toegestaan ontslaan moeilijker Al worstelt tevens arbeiders bedienden eersten ontslagbescherming genieten tweeden vrij aspect tijdelijke uitzendarbeid restrictiever werkt 7% tijdelijk contract 13 (9 5% Denemarken; 14 8% Nederland; 15 16 6% Finland) behoren eveneens leren: 24% (gemiddelde landen) Men dynamischer deelnemen aangezien veelal volgen job Omgekeerd opgeleide concurrentie spelen vaardigheden recht verhoogt Gegeven hypothese hoeft verwonderen (10% 17% Nederland) oplossingen situeren bevoegdheidsniveaus: aangelegenheid competentieontwikkeling excuus zitten reden omvattende wederzijds tastbaar engagement bedrijfsleven daarin essentieel Allochtonen: succeservaringen breken gemeen achtergestelde allochtonen kansen–as knelpunt verbindingsfunctie zet werkelijk feitelijke vooroordelen voeden Werkgevers werven ontmoedigend motivatie studeren Falen waardoor belemmerd Hierdoor gevoelen nooit wensen bevestigd En draait rond succesverhalen ondermijnen evenredige (EAD) arbeidshandicap inspiratie gehaald ter verbetering arbeidsmarktpositie convenanten arbeidsbureaus midden- kleinbedrijf (MKB (mede) geïnspireerd project Jobkanaal heroriënteren engageren werkgeversorganisaties jaarlijks vijfduizend kansengroepen helpen Consulenten intensief VDAB uitzendsector onbetaalde bemiddeling verbindt vacature vier passende kandidaten anders week geschikte voorhanden Jokkanaalconsulenten 78 periode maximaal weken exclusief behouden staatshervorming onderdeel hervormingsagenda regeringsvorming steigers hiertoe gewoon waren versterkend optreden casu daarom krachtiger bijdragen daardoor doeltreffender inspelen doelmatiger samenhangende hefbomen beschikt functie bevoegdheden haar toegewezen financiële capaciteit kerntaken iedere financieringscapaciteit aansluit Opdat opdat gezamenlijke actie doelmatig staatsbestel ertoe aanzetten acties ondernemen gemeenschappelijke optimale ecologische ontwikkeling) dienen ‘positieve incentives’ ondernemen; correcte verrekening incentives financiering organisatie pensioenen; gemeenschappen investeringen integratie helder aangewezen ‘verzekering’ ‘verheffing’ nauw verbinden werkloosheidsverzekering samenhangen netjes splitsen Zelfs baken zorgvuldig voortdurende wisselwerking nastreven arbeidsmarktbeleid activeren vormt grondige bevoegdheidsherschikking Tenminste bevoegd werkgelegenheidsbeleid doelgroepsgerichte (selectieve) kortingen evenals vrijstellings- sanctiebeleid betrekking beschikbaarheid ‘normatieve bandbreedte’ vastgesteld kosten baten begrotingen correct verrekend lokale agenda waarmaken dichtst gemeentelijke subregionale houd uitdrukking ‘verbindingsstad’ gemeenten steden duidelijke Voorbeelden hardnekkige jeugdwerkloosheid partner opgenomen geef betrokkenen Lokale Overlegplatforms onderwijs) actoren (via nieuw 79 flankerend gemeentelijk onderwijsbeleid) visie vervangen coördinerende initiatiefbevorderende impliceert hiermee overleg middenveld gefnuikt ben voorstander gestructureerd partners Besluit Of gebied onverbiddelijke ‘hoog mikken’ ‘eerlijk verdelen’ Je bijna tegendeel mikken onderwijsagenda brede verdelen Net bedrijf verhindert nodigt daar des daartoe dwingen totstandkoming eenheidsmarkt evenmin onverbiddelijk actieve ondersteuning ‘slimme investeringsstrategie’ lidstaat Welke bestuursstijl daarbij? onderwijsmotto midden spreekwoordelijke Scylla Charybdis drammerigheid hervormingsmoeheid minimaliseren hervormingsbereidheid voorbaat kiem smoren klaar uiteengezet waarom ermee systeemtekorten durven discussie (valse) Tegelijkertijd valse ontkrachten Waar dergelijke vertrekken bestaand vertrouwen publiek onderwijsinstellingen Frank Minister Werk Onderwijs Vorming Vice-President Regering Noot tekst samenvatting herwerking toespraak symposium WRR SER “Naar investeringsagenda” Den Haag januari (bewerking: Luc Sels) volledige www ministerfrankvandenbroucke be Bibliografie I 1958 Two concepts liberty Oxford: Clarendon Press Cantillon B 2005 nog? Reflecties Belgisch Zekerheid 4: 707-723 R & 2004 Job mobility and employment patterns across European welfare states Is there a “trade-off” or “double-bind” between flexibility security? Paper for the TLM conference “Quality labour market transactions: Challenge” Amsterdam 25-26 November A 1975 Equality Efficiency: The Big Tradeoff Washington: Brookings Institution 80