Download fulltext
144

Geen geluk zonder doel Frank Vandenbroucke Het ensemble B’Rock de jonge componist ! omas Smetryns LOD en openden samen het nieuwe jaar met een redenaarsconcert in teken van ‘De Triomf Menselijkheid’ Monteverdi’s opera L’Orfeo vormde rode draad driedelig muzikaal programma La Gioia over Lamento naar Speranza brengt verhaal uitbundig kwetsbaarheid ervan tragische mislukking uiteindelijk happy end Monteverdi zou moderniteit muziek ingeleid hebben omdat hij er zo goed slaagde individuele emoties te laten klinken zijn zocht inspiratie niet alleen individueel maar ook moderne samenleving sampol 2011/2|5 LA GIOIA ‘Had ik zoveel harten als hemel sterren hee gebladerte heuvels dragen groene mei allemaal zouden ze vol overstromen dat me vervult ’ Kan je inniger dan Orpheus Rosa del Ciel? ‘Vandaag is zó gelukkig niets méér waar nog verlangen’ besluiten herders nimfen Als alomva‚ rest één ander onderwerp ons moet bezighouden geluk? Zou politiek eerste doelstelling moeten hebben: veel mogelijk voor mensen? We natuurlijk uitbundige tevredenheid leven we leiden Dat daarvoor zorgen was stelling verlichtingsƒ losoof Jeremy Bentham Mijn cursussen economie waren doordrongen utilitarisme Of beter nogal magere erfenis daarvan ene mens bleek ondanks enthousiasme immers moeilijk vergelijken andere Een rekenkunde – waarbij mensen bij elkaar optelt of verdeling op weegschaal legt onmogelijk erkenden utilitaristen na enige wat kon veronderstellen zich hun keuzes rationeel door eigen mijn ondersteunde naïeve theorie e… ciëntie markten vrije keuze garantie maximaal verhinderde uitspraken sociale rechtvaardigheid Ik wàt blij verlost werd Met dank aan Rawls: die formuleerde robuuste maatstaven zoiets nevelig ‘geluk’ Maar kijk terug De econoom Richard Layard inspirator activering werkzoekenden jaren 1990 pleit sinds enkele onomwonden terugkeer beste beleid datgene grootste oplevert Want zegt vele gelukswetenschappers kan wél meten En blijkt dan? Westen al tientallen gestaag rijker worden geen spat gelukkiger! verklaart zo: ‘Sinds Tweede Wereldoorlog hoger nationaal inkomen inderdaad tot toename geleid zelfs rijke landen dit tenietgedaan meer leed gevolg minder harmonieuze verhoudingen Let wel pleidooi staat ver af beschouwt individualistische non-ƒ losoƒ e onstuitbare individualisme bracht aldus ‘niet ieder individu gretig deed verlangen zichzelf krijgen echt willen concept algemeen belang nodig waaraan onze bijdrage leveren deƒ nieert ideaal Verlichting dus vorm medemenselijkheid weet befaamde Centre for Economic Performance oprich‚ boek Happiness verrassende lectuur hoofdstuk ‘Hoe maken einde ratrace?’ eindigt volgende beschouwing: ‘Zekerheid én innerlijke rust goederen groeien afnemen naarmate Toch onder bovenlaag Europa Verenigde Staten gemeengoed geworden om verandering vernieuwing hoogste beschouwen Niets innovatief Bureaucraten slaan opgewekt saneren overheidsdiensten bewust feit iedere reorganisatie persoonlijk vertrouwen gevoel zekerheid grote schaal schaadt deze kritische vaststelling leidt hem sleutelvraag: ‘Wat doen groter krijgen?’ Layard’s conclusie beenhard: discrepan- 2011/2|6 tie tussen rijkdom zoals Bruto Nationaal Product prioritair thema vormen 2 denk juist concreet toch paradoxaal geloof altijd regel heldere gee! Politiek instaan rechtvaardige herleiden ‘zoveel geluk’ opva” ing veronderstelt rechten vrijheden; verantwoordelijkheid tegenslag waarvoor niét verantwoordelijk solidariteit herverdeling daarmee samenhangt; herverdeeld worden… vinden dissidente stem Philippe Van Parijs laat Leo Bormans’ mooie Geluk: ‘Allemaal maatschappij nastreven gelukkige maatschappij’ 3 Waarom geluid? Zelfs meetbaar vergelijkbaar schort iets idee dé geslaagd Neem vrouw haar fundamentele mensenrechten ontzegt vrouwen: zeggen is? vreemd vrouwen spreken vervolgens Aristoteles voeren want hee! dwaasheden verteld wijze dingen Werkelijk betekenis ‘een leven’ vind ontwikkeling menselijke mogelijkheden Geluk activiteit vindt doel-stelling Voor wie liberalisme opvat vrijheid-blijheid-zonder-meer zéér anti-liberaal hebt plichten tegenover anderen plicht jezelf (maar toegegeven zo’n armzalige doe aantal liberalen onrecht aan; kunnen verwijzen John Stuart Mill) daar perfectionist in: moest beantwoorden standaarden uitmuntendheid vertalen perfectionistisch % losofe Martha Nussbaum doet garanderen iedereen voldoende mate beschikt vermogen ontwikkelen overeenstemming sterke waardigheid Hoe verder gebruiken welke richting gaan ontplooien welk spoor opbouwen geldt hanteert perfectionistische 4 eens gaat geluksgevoel – ben politicus milde versie ten persoonlijke titel strengere sturen af? Neen Wanneer lijken verstandige losofen vaak Op vraag antwoordt Christopher Peterson Bormans twee woorden samenva” en: ‘andere mensen’ ‘A& liatie’ verbondenheid meest ontwikkelingsmogelijkheden waarover beschikken 2011/2|7 ‘Geluk vloeit voort uit engagement acties bevestigen Zingeving andersom’ stelt Gary T Reker Ook sluit perfect raad materiële nooit ‘alle neoAristotelianen delen’ 5 Mensen wijzen ‘intrinsiek egalitaire karakter ware gelukspolitiek eenvoudiger ongelukkigen gelukkiger gelukkigen Omdat armoede onzekerheid funest geluksbeleid egalitair’ Elchardus ‘maar vertoont verwantschap welvaartsstaten voorbije vij! ig Noordwest-Europa levenslicht zagen uitermate kritisch gelukswetenschap ziet Scandinavische (in manier waarop onderzoekers welzijn burgers beoordelen) toepassing Aristoteliaanse benadering ‘Aristoteliaanse sociaaldemocratie’ noemt 6 waardering bestaande samenlevingen rechtvaardigheidsdenkers beduidend aantre” rechtvaardig achten dàt vaststellen… misschien opva$ rechtvaardigheid? Misschien dun weinig oog voorwaarden geluk; bijvoorbeeld enge herverdelen draait rond geld bijvoorbeeld? Nadenken levert spiegel gangbare ingen vooruitgang blij! precies zien zeker beginnen ‘meten’ verhouden Amartya Sen lang bezig houdt land economen Erik Schokkaert 7 Men onderscheid gevoelen (plezier pijn vreugde haat) cognitief oordeel d w z actieve bewuste oefening beoordelen daarover uitspreken Er moeilijkheid ‘tevredenheid’ bijkomende interpretatie vergt verschillende voorkeuren daarin tekort schiet 8 weten kloof BNP relevant onderwijsbeleid gezinsbeleid gezondheidsbeleid geestelijke gezondheidszorg werkgelegenheidsbeleid… keren LAMENTO risico kind riskeert verdriet verliezen Grieken sterk breekbaarheid goede Die kwaadheid slechtheid vermijdbaar voorwerp menselijk falen toeval wijten Griekse tragedies noemen ‘het natuur’ jong sterven Daarmee geconfronteerd toen geliefde Euridyce gebeten slang Zo innig bezong mateloos klinkt nu Bestaat samenleving? Tony Judt prachtig na- 2011/2|8 gelaten Ill fares the uitnodigt denken vertaler vond even Nederlandse titel: moe 9 onbehagen beschrij! teloorgang Nu mogen snel band breng eerst nuance gemiddelde bestaan WestEuropa toegenomen gemeten wordt VS meeste West-Europese 1970 Deze schril contrast per hoofd bevolking gebrekkige indicator wanneer armere duidelijk positief verband ‘gemiddeld enerzijds BNP-indicator eerder wereldwijd bekeken stijgende gunstige e” ect afneemt niveau bereikt 10 hoeden m i best boude waarom kromme verklaringen Rijke arme twijfel iederéén stijgt vanaf bepaald Vanaf lijkt gebaseerd vooral kwestie vergelijking ‘vergelijking anderen’ competitieve helaas aangemoedigd: ‘strevers kajak’ Stijn Ro% iers 11 verklaring echter studies daarop methodologische kritiek positieve tenminste (en kritieken terzijde) levensomstandigheden instellingen bestuur bestuurde tolerante groot sociaal kapitaal sommige wetenschappers geluksfactor identi& ceren: inkomensgelijkheid gemiddeld onderstreep evidentie? Om punten maken: geruststellend tweede Contra critici Ton Lemaire betre! reputatie beeld ontleen Jan Delhey In tegenstelling doemdenkers stellen westerse snelste weg ongeluk depressie Oef! Zijn autostrade vooruitgang?12 kom punt BNP-groei wij gedachten economische expansie gaande China India Brazilië… wijzen? omarmen! bedreigen zekerheden redenen volledig subjectief zijn: verlies zogezegde ‘suprematie’; deels objectief druk competitief blijven wereld economisch verandert 2011/2|9 dwingt  exibiliteit Hoger verwees schrij€ exibiliteit: Economisch argumenten leuk peptalk managementseminars zeer objectieve reden gepercipieerde bedreiging: historische klimaatopwarming ligt CO2 -uitstoot zal afzienbare toekomst geleverd industrielanden helemaal reële bedreiging aller geluk: opwarming aarde Ons aan-rijkdom-gebonden-geluk heel kwetsbaar onzeker natuur ‘halt!’ roepen ongelijk alle twijfels wezenlijk verbonden industrialisering groei steken weer kop twijfelen weldaden halfgod Prometheus stal vuur goden gaf leidde technische beschaving Dit weldaad mensheid uiting overmoed 30 000 geketend vooruitgangsgeloof incarneert overmoedig luidt halve eeuw kracht won val leidmotief inspireren Herbert Marcuse Franse classicus Pierre Hadot Marcuse’s Eros and Civilization symbool ‘zware inspanning productiviteit dankzij onderdrukking’ polen ideeëngeschiedenis Europese natuurbeeld voluntaristische technologische houding versus contemplatieve poëtische ‘In prometheïsche bevindt oppositie men tracht domineren nu„ vijandige vreemde weerstand biedt wil overwinnen (…) orphische daarentegen ervaart verwant deel esthetisch lyrisch muzisch utilitair instrumenteel aandrang veroveren getemperd besef maat angst hybris evenwicht verloren gegaan hersteld 13 cultuurheld postindustriële relativiteit inziet anders verhoudt natuur? alternatief industriële revolutie? straks hoort kan„ ekening tijdens decennia gepaard ging stijgend rekening stijging levensverwachting besluit komen waarmee doorsnee mensenleven gevuld Westerse 2011/2|10 stijgen zeg uitdrukkelijk ‘kan’ baseer hier simplistische Gelukswetenschapper Ruut Veenhoven eenvoudig beeld: langer Over discussiëren Aristotelianen wellicht gruwen (is x% duurt?) Vanuit ‘capability-’standpunt hogere mag kwali ceren… Laat houden evidente gelijk gezonde levensjaren 14 Ervaren vooruitzicht waarvan genieten? Velen zullen associëren vereenzaming fragiliteit pensioenen betaalbaar blijven… Eerder bron grotere toelaat derde lee! ijd allerlei plannen projecten omgeving waarin ouder hoe omgaat veroudering Ongerustheid onrechte maatschappelijke contract groeiende pensioenrecht herziening toe Tot zover kan” hand opnieuw voorleggen Twee keer uitgekomen ontwikkelingen verweven toenemende onzekere ‘we’ spreek mijzelf politieke verantwoordelijken Bij burger betaalbaarheid onbehagen: diversiteit migratie globalisering Europa… Vele lezingen dagen neem domineert mee redenering opbouw verleidelijk metafoor loopt mank Individueel daarom noodzakelijk negatieve emotie aanhoudende kwaal niet-samenleving omgaan cocktail klaarblijkelijke onbehagen? luide proclameren afdoende antwoord Sterker tegenovergesteld e# houdingen hen onderzoek gesteld gang zaken 2011/2|11 interpretaties (Interpretaties zoals: ‘Er gezag meer’; ‘We achteruit’; ‘Voor kleine niks; vreemden alles’ ‘Rien ne va plus’… U fabels meerdere mindere feiten aansnijden ) Zeker ontevreden neiging negatief omgekeerd samenhang Elchardus’ enquêtes zwak tevreden verdomd slecht groep bijna behoren lopen verschil privésfeer publieke sfeer Hannah Arendt 15 ‘republikeinse geest’ lee linkerzijde bemoedigende worstelen interpretatiekaders gewicht gewonnen traditionele reactie beklemtonen graag concrete problemen Dorpsstraat Wetstraat (ooit verkiezingscampagne symbolisch gestart Anderlecht) Je betekent mantra herhalen soelaas indruk intussen kiezer oplossen Nog perspectief ervaren behaagziek principeloos achterna hollen vermeende soort ontstaan bekommernis ‘negatieve boodschappen’ vermijden kregen advies partijen wervend verhaal’ moesten zoeken? ‘geen aankondigen oplossingen’ ‘geruststellen’ louter boodschap géén forum noodzakelijke oplossing uitgelegd krijgt ernst probleem maakt… nergens SPE NZA lezen getwijfeld achterom gekeken had! concert verwijst ‘Triomf triomf vieren? indrukwekkend succes falen… zelf doemscenario versies ” nale bewaard gebleven libre# o verspreid voorstelling 1607 totaal ontredderd nadat Eurydice maal verloor verwerpt Bacchanten brassende vrouwelijke volgelingen Dionysus Orpheus’ belo gehoord beslissen stra$ vrouwenhaat stukken hakken partituur 1609 gedrukt 2011/2|12 greep gered neerdalen vader Apollo opstijgt ingreep blijkbaar stand gekomen neemt intentie uitzingen brokken verscheuren oorspronkelijke ‘ware’ veranderde voorstellingen opdrachtgever Hertog Gonzaga opvoering beval geven ‘voor dames stad’ reeds plande aanleiding bezoek Carlo Emanuele Savoie toekomstige schoonvader Gonzaga’s zoon slot toegewijde echtgenoot gereten ultieme o betreurde beetje stad geschikt vermaak huwelijksbesprekingen 16 libre€ ist werden gevaarlijke ke€ erij hadden schuldig gemaakt Ze ongewild ine ectiviteit genade beschreven gedachte… ingeluid 17 brandstapels! aanbood moést werken herwerkte hoogsteigen persoon afdalen echte christelijke barmhartigheid absolutie gee‚ 18 benadrukt hemelvaart logisch aansluit ƒ Neoplatonisme trek Renaissance ho„ unst waartoe behoort ontknoping getuigt volgens onmoderne tijdsgeest lotsbestemming vastligt orde onveranderlijk vandaag optimistische inzicht maakbare Francis Maes 19 Moeten geloven maakbaarheid mobiliseren end? worstel terecht beweging interpretatiekader aanbieden staan naartoe name sociaaldemocratische toekomstperspectief Sociaaldemocratie 20 toekomst? verwachtingen hebben? Welke ondersteunen? tegenspreken? creëren? Kunnen oplossingen ondubbelzinnig worden? verschiet afwenden onheil? Is verval kansen? eerlijke werkelijkheid dur‚ vragen? 2011/2|13 eerlijk vertellen angstwekkende risico’s a omen spoedig drastisch terugdringen wachten klimaatrisico’s kinderen kleinkinderen ernstig zéggen verminderen kopen prijs betalen Beschouw verzekeringspremie jammeren energieprijzen zegen (wat aanvaarden liggen elders) uitleggen behoe vliegen duurder wegen rekeningrijden invoeren tegelijkertijd alsof bescheiden Armoede mààkt ongelukkig opkomen inkomens gezinnen koopkracht beschermt gevolgen dergelijke pensioen peil maatregelen steeds productiviteitsdruk stress diegenen Elders heb betoogd pensioenvraagstuk sparen nanciële bijdragen Langer betekent: verzekeren pensioenhervorming rekent inzet vitaliteit geef voorbeelden geruststellen daadwerkelijk collectief Wie dur vragen vicieuze cirkel breken strijdig doekjes winden: duurdere vliegtuigreizen werken: geluksbrengers harde boodschappen sporen geheel aandacht scherper richten immateriële tekorten immaterieel budge air benarde tijden ruimte ondersteuning kwaliteit onderwijs uitbouw zorg organisatie werk … Wat betre publiek Herinner u Elchardus: kiezers blik collectieve bekwaam bedreigingen bedwingen is: doelloosheid vacuüm ingevuld dezelfde afstand nemen kortzichtig materialisme vervelende waarheden ‘ondernemend’ ogen zien? Gaan ondernemerschap onthechting samen? Jawel Echt soberheid zekere bedachtzaamheid t a v verrijking Pleidooien eindeloze vermenigvuldiging Tijd belangrijker cadeaus erg onverstandig rebel21 ketenen Vindingrijkheid wetenschap technologie instrumentele rationaliteit hard betere plaats genieten 2011/2|14 ontroering betovering Overigens riskant rebels leefde harmonie weigerde neer leggen elementaire natuurwet: sterfelijkheid schuilt enen sterker verscheidenheid recht creatieve vitale vermoedelijk licht bijsturen: onszelf menselijkheid triomferen gaven zwakheden èn ga woordje ‘end’ Engels betekenissen: vermoeide Noten 1/ Vandevelde M I Devos B Martens A Delbarre F Agsteribbe G Bours Ph Coene E Fr S Ro” K Segers Lievens Rogiers Decancq 2/ gelukkig? Atlas 2005 p 168 welfare-towork ’90 roep # arbeidsmarkt verstandig creëert daarvan’ schrij! ‘zouden zowel welfare-to-work betrekking alsook exibele lonen (p 179) 3/ (ed World Book Lannoo 2010 305 functie 4/ Alinea geïnspireerd Toon ‘Een geluk?’ Raymaekers Visie Universitaire Pers Leuven 2009 pp 101-123; C ‘Mill between Aristotle & Bentham’ Daedalus Spring 2004 60-68 huidige vertaling ‘Aristotle Politics Human Capabilities: Response to Antony Arneson Charlesworth Mulgan’ Ethics 111 October 2000 102-140 ‘Who warrior? Philosophy poses questions psychology’ Journal Legal Studies 37 June 2008 81-113 bekritiseert revival scherp 5/ geciteerde woord 136-137 6/ 276 zie ‘Aristotelian Social Democracy’ R Bruce Douglass Gerald Mara Henry Richardson Liberalism Good Routledge 203-252 7/ grondlegger ‘capability’-benadering (met klemtoon beschikken) koppelt bespreekt beoordelingscriterium positie Idea Justice Allen Lane 269- 290 bestempelt ‘happiness’ ‘a very important human functioning among others additition its own importance 2011/2|15 happiness can also be seen have some evidential interest pertinence thus indicative merit being typically related our successes failures life so though not only thing seek or reason gelukswetenschappers) komt hierop neer: ‘ central issue signi€ cance but alleged insigni€ everything else on which many advocates perspective seem insist 8/ Marc Fleurbaey Koen What oktober 9/ Verhandeling ontevredenheid Uitgeverij Contact 10/ ‘boven $ (Layard 44) nuanceert ‘Life ge! be! Societal evolution € with nature’ Indicators Research 97 105-120; cf themanummer TPEdigitaal (2008) Ondanks nuancering blij” belangrijkste minst 11/ Ro! Wij strevers kajak Morgen 21 december 12/ liet zinnen 224- 226 dadelijk draai tekst 13/ ontketende economiestudenten ingeprent David Landes Unbound Technological change industrial development Western Europe 1750 present Cambridge University Press 1969 citaten keerzijden Ambo 318-320 Londen 1955 Le voile d’Isis; essai sur l’histoire l’idée Nature Gallimard beklemtoont prometheïstische or€ sche legitiem uitsluiten zoekt complementariteit (Cf Groene Amsterdammer jaargang 134 nr 28 juli Orpheus) lees vooruitgangspessimisme overtuigt productief ecologische uitdaging 14/ Allemaal Beestjes Mortaliteit Morbiditeit Vlaanderen 18de-20ste (Gent Academia 2006) evolutie België (paper Chaire Quetelet 21-23) Isabelle tegen opva! had levensstandaard Beleid impuls medisch korps arbeidersbeweging speelde belangrijk rol Opnieuw argument impact enigszins relativeert 15/ Mark Hollandse Romein Privé-sfeer stemgedrag ROBlezing 16/ Gerardus Swerts Favola Musica di Claudio gemoderniseerde 2007 17/ Bernard Foccroulle ‘La musique et la naissance l’individu moderne’ Legros Todorov dans l’art Grasset 18/ Fred der Kooij ‘L’Orfeo onmacht muziek’ brochure Munt productie 1998 19/ communicatie 20/ trein sociaaldemocratie (Knack maart 2010); Paul Kalma Links rechts Wiardi Beckmanstichting/Mets Schilt Amsterdam Bart beschrij” nieuw Nieuw zicht Sociaaldemocratisch kompas 21ste Antwerpen-Apeldoorn Garant 21/ ex-communist verzetstrijder Jean-Pierre Vernant sympathieke ‘contestatair’ (zie bv Spectrum 67) opvoert ‘onderdrukking’ groter!