Download fulltext
135

STRATEGISCHE KEUZES VOOR HET SOCIALE BELEID Frank Vandenbroucke Het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck vroeg me een uiteenzetting te houden om het interne overleg over de onderzoeksprioriteiten van voeden Ik las met veel belangstelling zelfevaluatie CSB en was onder indruk productiviteit Wat verwacht ik nu sociaal onderzoek vanuit mijn beleidservaring? Wetenschappelijk zoals dat sterke rijke traditie beoefent moet beleidsverantwoordelijken helpen in maken strategische keuzes Dat beleidsmensen daarbij confronteren feiten – harde soms vervelende inconvenient truths maar ook noodzakelijke nuance analyse Strategische zouden dus spiegelbeeld moeten zijn die zich opdringen beleid In eerste deel deze leg uit waarom sociale ons land duidelijke gaat m b t doelstellingen prioriteiten architectuur Architectuur verwijst naar vraag: welke instrumenten zetten we wie zet in? “Duidelijk” betekent hier: duidelijker explicieter dan verleden Let wel keuze hoeft niet altijd patroon “alles-of-niets” volgen Vaak vinden juiste evenwicht expliciete doordachte afweging gebeuren tweede schets kort enkele ontwikkelingen internationale debat welvaartsstaat voorbije 15 jaar stel vraag mate aansluiting heeft gevonden had zekere zin “programmatorisch” karakter ging vooral welk programma voorligt – opdrachten wachten als hebben toekomst Vanuit verschillende hoeken werd gepleit nieuw bv antwoorden op “de nieuwe kwestie” “nieuwe risico’s verzekeren” of investeringsstaat” Zo’n is eigenlijk bundeling argumenteer eerder halfslachtig geweest onze reactie programmatorische precies omdat samenhangende moeilijk tot stand komen achillespees zou veranderen derde zoom essentiële toetssteen eender programma: herverdelend? heb eerst empirische kwestie: armoede ongelijkheid decennium gedaald aantal landen toegenomen? Zou samenhangen verschuiving welvaartsstaten waardoor aandacht ver afgedwaald nood herverdelen? Of omgekeerd toenemende gevolg weinig vernieuwing welvaartsstaten? veranderingen incoherente wijze gekomen zijn? Op zichzelf al heel omvangrijk onderzoeksproject Vervolgens normatieve mogen wanneer àndere zware maatschappelijke uitdagingen middelen opeisen aanvaarden toenemen? 1 Tekst lezing medewerkers (CSB) seminarie onderzoekskeuzes centrum (Oostende 26 januari 2010) 2 vierde presenteer tenslotte lijst “strategische keuzes” i waarin bijzonder nuttig kunnen U zal misschien enigszins teleurgesteld zelfs gefrustreerd door vaststelling kleine waslijst één kernvragen mij betreft dit bewust toespraak ongetwijfeld mooi sterk klinken alles herleiden “één grote vraag” realiteit laat helaas simpele vragen probeer omvatten Hier daar punt illustreren vele kwesties blijven onaangeroerd uitgebreid stilstaan bij aspecten toe minder aan orde binnen wereld (met name budgettaire situatie) terwijl andere belangrijke zeer aanraken ze genoegzaam bekend elders reeds uitvoerig besproken (zoals evolutie bodembescherming) wil onderlijnen bepaalde geestesgesteldheid mindset waarmee bekijken epiloog geef daarover nog beschouwing Expliciete impliciete Belgische beleid: einde pad werden 20 gemaakt uitdrukkelijk (expliciet) stilzwijgend (impliciet dus) Zo vergrijzing hoofd bieden essentie strategie: sparen voorzien groeiende pensioenlast Een voorbeeld nadruk bodembescherming zekerheid: prioriteit lag handhaven minima garanderen levenstandaard elke verzekerde Naast luik bespreek er klemtoon combinatie arbeid/gezin Deze laatste behandel volgende “programmatorische” wijzigingen opvattingen De strategie a v jaren ’90 gekozen kost betalen bestond “ondeugd” “deugd” maken: België hoge schuldgraad samenhangend daarmee relatief fiscale parafiscale druk Indien erin slagen aanzienlijk verminderen inkomsten overheid aangewend worden uitgaven pensioenen dragen plaats rentelasten schuld Nog anders gezegd (pensioen)schuld eigen repartitiestelsel bevolking vergrijst opgevangen (overheids)schuld dalen samenleving kan immers som overheidsschuld pensioenschuld Werkzaamheden Planbureau toonden daling overheidstekort nodig voldoen Maastricht-criteria toegelaten eurozone overeenstemde tekort vangen beschreven “Vergrijzing regeringsbeleid: terugblik vooruitblik” J B Kuné (redactie) Leven ouder wordende samenleving: generatiebewust vooruitzien 21ste eeuw 2003 verwijzing EMU-voorwaarden modelmatig onderbouwd geëxpliciteerd M Festjens “Het pensioen lange termijn contract versus schrikbeeld vergrijzing” Despontin Jegers (eds) zekerheid verzekerd? Referaten 22ste Vlaams Economisch Congres Brussel VUBPRESS 1995 blz 271-331 3 dubbel Enerzijds ondersteunde motivatie politieke effectief werk bezuinigingen waren treden muntunie Maar anderzijds verdovend effect We gingen uitdaging aangepakt kon zonder systeemwijzigingen begin strikt verbreed spoor: enerzijds reserves aanleggen werkzaamheid verhogen Dit dubbele spoor expliciet aanwezig regeringen Verhofstadt I II strookte idee “actieve welvaartsstaat” praktijk steeds uitgegaan daartoe bestel buiten activering werkzoekenden geen grondige waarover grondig gevoerd ander zeggen periode géén verschuivingen gebeurden vaak impliciet vandaag alleen vaststellen onvoldoende gebracht doorkruist financiële economische crisis Enkele geleden gepresenteerd alfa omega geloofwaardig antwoord sanering voorwaarden cruciale voorwaarde naast draaien rond hervormingen parametrische en/of structurele 4 Laat cijfers Hoge Raad Financiën (HRF) vraagt 2015 globaal bereiken overheidsbegrotingen 80% verwachte vergrijzingskost gefinancierd vermindering 5 (De HRF legt scenario’s verdeling inspanning overheden; wat volgt neem uitgangspunt 65/35- illustratief schuift nota 2010 ) onderliggende redenering veronderstelt volgende: Zie “mid term review” “Hoe Belgisch voorbereidt financiering bondig overzicht ” Bea Cantillon Karel Van den Bosch Stijn Lefebure (red Ouderen Vlaanderen 1975-2005 Leuven/Voorburg ACCO 231-243 vergemakkelijken beleidslijn duidelijk poging via Wet Aanvullende Pensioenen veralgemening pijlerpensioenen beantwoorden criteria (zgn pensioenplannen) domein voorbeelden “structurele hervormingen” overgang kapitalisatie repartitie (of omgekeerd) verandering stelsel vaste prestaties bijdragen pensioenstelsel ingrijpende mogelijk behoud hetzelfde basisstelsel spreken “parametrische voornamelijk sorteren waarden parameters gehanteerd berekening pensioenrechten (de loopbaan aanmerking genomen wordt pensioenleeftijd bonus-malus-regelingen herwaardering lonen waarop bijgedragen aanpassingsmechanismen lopende pensioenen…) verschil tussen gebeurd P Bisciari D Dury Eugène L Meensel “De pensioenstelsels EU15” Tijdschrift Nationale Bank december 2009 21-47 Voor advies globale overheidsfinanciën zie Evaluatie 2008-2009 begrotingstrajecten ter voorbereiding stabiliteitsprogramma stelling hiermee Begrotingstrajecten korte middellange aangepaste 2009-2012 september 9 (i) primaire saldo gezamenlijke overheden (d w z begrotingsresultaat rentelasten) BBP ca 5% verbeterd 2015;6 (ii) zgn Entiteit (federale samen) d instaat toch 1% BBP;7 (iii) marges voorbij 2050 gecreëerd bijkomende doen beoogde stabilisering houdbaar niveau gevaar brengen integraal gebruikt stijgende kostprijs gezondheidszorg vangen; (iv) ondanks strenge eisen 20% “gedekt” verdere besparingen ingrepen zijn; (v) armoederisico gepensioneerden hoog ligt 210 2030 feit gemiddelde “vervangingsratio” verdiende loon mannelijke (en vrouwen) stelselmatig 8 elk vijf veronderstellingen veronderstelling verbetering tijd impliceert 40 gezien Om opdracht vergelijken vroegere ervaringen geschiedenis opdelen periodes onderzoeken bekeken sterkste gerealiseerd Als resp ’70-‘80 twee decennia daarop gevolgd sanering: verbeterde 1981 1986 8% (sterkste prestatie ’70 ’80; centrum-rechtse Martens); 1993 1998 decennia; centrum-linkse Dehaene) Buiten gegeven institutionele structuur gewijzigd na ’80 (door staatshervorming financieringswet ’80) coalitie verschilpunten 1981-1986 1993-1998 Na devaluatie 6 80 7 22 Studiecommissie Jaarlijks verslag Juni 60-67 rapport FOD Sociale Zekerheid Indicatoren bescherming verwezen stabiele theoretische individuele netto-vervangingsratio’s werknemers gemiddeld kleiner tijdens (blz 28) “hitlijst” 10 meest spectaculaire verbeteringen ziet uit: 1981-86 (+8 0%); 1983-88 (+7 5%); 1982-87 (+5 3%); 1984-89 (+4 7%); 1985-90 6%); 1986-91 (+3 14%); 09%); 1992-1997 (+2 1996-2001 4%); 1995-2000 2%) ingezet (een economisch wapen meer arsenaal zat natuurlijk meer) belangrijker belangrijk resultaat aanzienlijke investeringsuitgaven kapitaaluitgaven bereikten piek 2% investeerde overige fors opgedreven hulp nationale sectoren Investeringsuitgaven daalden peil sindsdien schommelen 3% BNP investerings- laten groter 1993-1998: ommekeer 7% 6% Twee keer commotie gepaard gegaan Met woorden doelstelling verbeteren 2010-2015 qua impact verrichtingen saneringsoperaties overtreffen efficiëntiewinsten gebeuren: men wenst realiseren ingrijpen uitzicht hun verzamelen Willen zo’n hele huis vertimmerd soort Zeg “Griekenland Noordzee” net horen verkondigen? Neen juist verstandig situatie Griekse zo financieel rand afgrond staan zeg plan tegen budgettair dieper snijdt meegemaakt Wie ambitie formuleert weten draagwijdte ervan goed inzicht saneringsperiode (1993-1998) toegevoegd: bijna dezelfde (Gewesten Gemeenschappen lokale overheden) waarvan 4% federale zekerheid) oog saneren irrelevant relevant huidige staatsorganisatie gegarandeerd regering 11 brengt saneringsoperatie opnieuw gedragen (Entititeit I) Gewesten (Entiteit II) voorlegt grosso modo verhouding 65/35 boekt overschot institutioneel akkoord zorgt ofwel bedenking spoort Daems terecht opgemerkt vroeger gereedschapskist zaten zitten (“Het herstel moeilijker ooit” Morgen 30 18) onderscheid spaaropdracht waar staat investeringsopdracht dringt begroting “Vertrouwen scheppen daden” 14 oktober 2008 problematiek beknopt aankaart getransfereerd last overneemt 12 HRFscenario hier belicht klein bedrag: komt overeen miljard euro Ter vergelijking: vorming Vlaamse 2014 dankzij marge beschikken gunstige omstandigheden uitgroeien uitkijkt haar geheel helft bedragen bereiden spreek vorm reële bijdrage leveren (het evident bereid beleidsmarge af staan) hoe drieledige conclusie Primo onafwendbaar Secundo inzet model 13 Tertio oplossing puzzel uitziet onvermijdelijk gespannen voet noodzaak investeringsinspanningen vlak Onderzoek & Ontwikkeling hoger onderwijs kinderopvang kleuteronderwijs… moderne opvatting past “beschermen” “investeren menselijk kapitaal” ene afgewogen smalle “negatieve marges” kom verder terug want goede “investeren” waarvoor gangbare “budgettaire betalen” betwistbare vereenvoudig erg uitgaan claim voorrang maatschappelijk probleem komende afkomt Alleen demografisch oogpunt betwistbaar: krijgen grotere steden basisonderwijs èn inspanningen zullen vraagstukken liggen ecologische justitieproblematiek … allemaal claims meebrengen Is realistisch denken keurslijf impliceert? Ook verwijs lijstje zèlfs problemen overwinnen zijn: consequentie aanstipte organisatie- financieringsmodel beleidsmenu waaruit bevat slechts vier mogelijke recepten: beginnen lenen lasten verschuiven recept vermeld volledigheid volledig strijd opzet strategie); kwaliteit lager projecties gaan; wensen niet); Algemene Conclusie 24 cryptische formulering Cf pleidooi “sociale staatshervorming” “Hoog eerlijke verdeling? Slim investeren hervormen ‘èn-èn’ maken” WRR SER symposium “Naar investeringsagenda” Den Haag 16 2007 integrale publicatie ‘Naar investeringsagenda Nederlandse verzorgingsstaat’ En “Lakmoestest april pensioenfondsen mensen verdienen méér innen burgers bedrijven bovenop bijdrage- belastingsverhogingen eventueel saneren; werken genieten langer Opties hoort dramatische omvang aannemen Vooraleer ronden echter kijken geprojecteerd Vergrijzing (SCvV) “vijfde veronderstelling” genuanceerder gedacht SCvV optreedt gepensioneerden: ouderen lage werkenden verworven vervangingsratio gepensioneerde ambtenaren dalend verloop kennen projectieperiode mannen gebeurt simulatieperiode vrouwen voorkomen fase groei ongeveer 2020 duren vervangingsratio’s uitgesproken boven bevinden (geprojecteerde) positieve inzake hangt samen verhoging pensioenminima ontwikkeling IGO 14% minimumrecht per loopbaanjaar 17% 2006) activiteitsgraad vrouwen: simulatie danken vrouwelijke deels heeft: focus tewerkstelling Dadelijk Vanzelfsprekend stellen robuust geprojecteerde concreet concrete onzekerheid inherent dergelijke simulaties stelt vrij ten dele statistisch artefact gesimuleerde bestaat armoedelijn Redeneren functie verhullend: inkomen “niet arm” “arm” blijkbaar pensioensituatie dicht eronder erboven beoordelen simulatieresultaat inhoudt sensitiviteitsanalyse armoedelijnen beter inkomensverdeling kaart tweede- derdepijlerpensioenen woningbezit betrekken dringende onderzoekers verlengde verdienstelijke experts terzake verricht onmogelijk draagvlak 65 Figuur ScVV (2009) 61 nauwkeurig beeld begint troost vormt leven bijkomend betrekking vervolgens fundamentele verschillend geschetste scenario Beschikken vrijheidsgraden wezenlijk richting bovengemiddelde individualisering “bodembescherming”? Gedetailleerde daarin vergroten Intuïtief lijkt betwijfelbaar tenminste gang significant Immers willen kiezen menu zonet schetste daarbovenop weer denk optie “langer werken” gezet duurdere arbeid algemene moeilijke “bodembescherming” “verzekeringsprincipe” Tweede rol spelen (WAP) pijler opgevat WAP complexe discussie mee inga behoudens opmerking Men mag onderschatten groot werkgevers Tabel aangegeven basis ruwe hoeveel procent jaarlijks gestort premie aanvullend (bij kapitalisatie) werknemer gelijk 10% laatst verwijderd pensioen?17 Man Vrouw 9% levensstandaard cf belangwekkende e gebundeld 2007; Europa Tussen Vermogen afhankelijkheid Leuven/Den geloofwaardige verbinding ontwikkelde zijnde micro-simulatiemodellen gegevens pensioenpijler macro-simulaties 17 Berekeningen basis: sterftetafels MR/FR (deze weerhouden verzekeraars) actualisatievoet 60 inflatie uitkering rente inflatiegebonden nemen aanvullende gedurende ruimte loonsverhogingen inruilen pensioenregelingen vergt voldoende Vermits pensioenvorming publieke gesubsidieerde onrechtstreeks besteding overheidsgeld Bodembescherming minimale gebeurde besteden inkomensselectieve beschermingsstelsels gedocumenteerd wetenschappelijk ga 18 Wel stippen zwakste groep” beperkt uitkeringen: maximumfactuur (maf) specifiek inkomensgebonden kwetsbaren ingevoerd Recent toont inkomensselectief gezinnen inkomens: middenklasse betere verdieners situaties waarbij hen 19 inkomensselectiviteit invoering maf sommigen gevreesd bekritiseerd verhindert universele buigt precieze diverse takken ingebouwd (vergelijk inkomens- vermogenscriteria maximumfactuur) betekenis daarvan omkeerbaar Hoe verzekeringsprincipe sterker Daarvoor verwijzen geschetst fundamenteel gewijzigde actieve afhankelijk bedroeg bijdragebetalers 40% ’70; sedert schommelt 100% toeneemt afneemt uitkeringsafhankelijken/bijdragebetalers 1970 aangevuld projectie vanaf (op vergrijzingsscenario’s berekend worden) N Mechelen K Bogaerts welvaartsevolutie omringende Working Paper Nr weg afgelegd beantwoordt daardoor hypothese “dualisering” Bruno Palier hanteert binnenkort verschijnen indrukwekkende reeks studies Bismarckiaanse (Palier (ed A Long Goodbye to Bismarck? The politics Welfare Reforms Continental Europe forthcoming) Erik Schokkaert et effecten consumptie toegankelijkheid KCE reports 80A 42-46 Verhouding / Bron: Vleminckx DG Beleidsondersteuning verzekerings- solidariteitssysteem organiseren 40/100 100/100 Daarom keren kenmerken verzekering Nochtans erosie legitimiteit onderuit haalt welvaartsstaat”: sloot aan? Nieuwe sporen draaide vanzelfsprekend financierbaar context daarvoor doorgevoerd houdbaarheid stelsels getrokken welvaartsstaten: “een Nu literatuur gewekt actoren stonden gaan verleidelijk reconstrueren alsof draait verhaal noodzakelijk gaat) waartussen logische spontane samenhang (is) pleitbezorgers concepten uitschijnen minst dienen onderscheiden worden: risico’s” beide wissel instrumenten: mensen” leiden dienstverlenende geld-uitkerende) begon klassieke (inkomensverlies leeftijd ziekte werkloosheid arbeidsongeval…) samengevat worden:20 onmogelijkheid familiale verantwoordelijkheid betaalde verzoenen alleenstaand ouderschap; familielid langdurig zorg onaangepaste scholing; dekking toegang (gehad) adequaat “insider”-positie arbeidsmarkt (opzoeken) drie “risico” 21 gezinsverbanden instabieler fatsoenlijk betaald achteraf remediëren bijvoorbeeld opleiding investeringen levenslang leren… Investeren kapitaal weerbaarheid centrale boodschap investeringskansen geboden grijpen uitdrukking meestal verbonden Giddens ideoloog Derde Weg gaf uitkeringen Daardoor krijgt begrip eenzijdige invulling nogal beladen 1999 bepleit hield (nieuwe preventief optreden activeren) tegelijkertijd contra adequate “èn-èn”-strategie ontwikkelen: vergeten toevoegen 2000 Top Lissabon lanceren Open Coördinatie Insluiting o verloren Europese discours) Beide pleidooien “uitkeringen” “dienstverlening” ontwikkelen stimuleren volwaardig participeren loopbaanonderbreking kinderbijslag Actief arbeidsmarktbeleid ontwikkel je dienstverlening “risico’s” Bonoli oplijst Klaus Armingeon and Guiliano Boloni (eds Politics PostIndustrial States Adapting post-war social policies new risks Routledge London New York 2006 5- domineert misleidend (niet altijd) zelf controleren behoeften “overvallen” behoeften” Cantillon… Europees perspectief Uyl-lezing Amsterdam 1999; gepubliceerd Onze Alma Mater Leuven 2000/1 februari 2000; verdeling…” cit ; “European Social Democracy the Third Way: Convergence Divisions Shared Questions” Stuart White Labour Future Progressive Macmillan 2001; (waartoe historisch behoort) beschouwd “cash-heavy” gericht kritiek maakten hadden ideaal Scandinavische ogen Daar budgetten 23 gebruik “programma” investeringsstaat… overlappen elkaar risico “lage scholing” inbeelden zoekt dwingende sociologische logica investeringsbeleid feitelijke evoluties zien Unie vooronderstelde coherentie gebrek geldt zeker Koos “ welvaartsstaat”? Er ogenblik inderdaad bocht overheerst vergelijking Soms beschouwt “bevroren landschap” toepassing bedoeling geven ingeslagen; grondigere vergen elementen aanstippen dienstig rest betoog risico’s”? risico” testcase nemen: mogelijkheid gezinsverantwoordelijkheid verzoenen? ondubbelzinnig “ja” overheidsniveau meet kinderen beneden scoort uitzonderlijk goed: meeste blijkt OESO statistics Anton Hemerijck Ive Marx Nederland cit… “Belgium quest for sustainability legitimacy way out ‘welfare without work’ Schubert Simon Hegelich Ursula Bazant Handbook European Systems 49-64 kijk doormaken Koen Towards Certainty: Study into Recalibration Northern-Tier Conservative from an Active Citizen Perspective Doctoraatsthesis n° 99 Faculteit Wetenschappen KUL 2005 Verschil werkzaamheidsgraad (25-49 jaar) (<6jaar) Bron : tewerkstellingsdynamiek vrouwelijk betekenis: toename even terzake; uitsluitend zaak vermits gunstig evolueerde illustreert Luxemburg Portugal enige EU-land 1996 stijging Toename (25-54 1996-2008 toeval beschikbaarheid 40: hand perfect plaatje hogere Duitsland) Werkzaamheidsgraad (25-39 (min Noot figuur C Kenworthy Jobs with Equality zocht Zeer geval zorgverzekering specifieke gerichte “thematische verloven” (als (iii)) geleidelijke uitbreiding groepen “universalisering” dimensie decennia) (selectieve lastenverminderingen opleiding…) blijft laaggeschoolden laag investeringsdimensie Dienstverlening cash? toespitsen p beleidsdiscussie zelden gesteld Wanneer vast geïnvesteerd uitbouw welzijnssector tegenstelling wij nochtans collectieve Figuren commerciële dienstensector “publiek” nonprofit omvat groeide echte uitschieter tewerkstellingsgroei overheidsadministraties sector “maatschappelijke gezondheidszorg” (wat brengt) dynamisch relatieve zwaartepunt dienstensectoren aandeel (15-64 werkzaam diensten Eurostat Aandeel “in cash” dienstverlening” behoren type graven macrocijfers beleidsdossiers gemengd ondersteuning gezin/arbeid aangenomen uitkeringsstelsels (premies loopbaanonderbreking): bereikt Bijkomende onderbrekingsregelingen Inzake zorgafhankelijkheid vormde belangrijkste innovatie uitstek “uitkeringen”: uitbouwen toegankelijk thuiszorg residentiële voorzieningen bestaande Zonder enig bijzondere Europa) zowel Gewest versterken verbreden dynamiek debat: wilde bewijzen “verzekering” bouwen langdurige zichtbare cash geleid “reactie” versterking zorgafhankelijke bejaarden… Dezelfde combinatiebeleid arbeid/gezin: innoveren (kinderopvang) aanmoedigingspremies) terrein begaf se verkeerd twijfels efficiëntie uniforme overeenkomen hoogte noden pleit schroeven telkens herhalen gezinsbijslagen stilaan scherp prioritair doet schooltoelagen instrument innovatief (schooltoelagen selectief uitkeringsinstrument beschikt richten bestaansonzekere gezinnen; a-selectief bestaansonzekerheid? activeren? Hebben verlegd louter beschermen weerbaarheid? algemeen pogingen ondernomen eenduidig formuleren kwantitatieve indicatoren belang gewicht “opleiding” actief maatstaven inkomensbescherming werkloosheidsuitkeringen enz Hudson Kühner proberen klasseren welvaartstaten dimensies “beschermend” “investerend” (ze gebruiken “productief”) 25 Hun beweging investeringsstaten geklasseerd onveranderd investerend Weistra probeert vatten geïntegreerde vormen Opnieuw (maar België) daaruit echt publicaties uitdagend sta sceptisch tegenover data vergelijkbaarheid beoordeling gevoerde kwalitatieve heen macro-uitzicht geeft investeringsmodel EU-15 onderwijsbudgetten “Towards productive welfare? comparative analysis OECD countries” Journal Policy Thijs investment regime member states Union? Master Thesis l Janneke Plantenga beschermings- onderwijsuitgaven (% BNP) bevatten (Griekse Beschikbaar) georiënteerd werkloosheidsuitgaven Relatief functies activeringsbeleid volgde (verminderen inkorten duur; bijstandsstelsels); flankerend striktere begeleiding opvolging hanteerde “financieel” hardvochtig instrument: korten gedwongen beschikbaar uitkeringsstelsel wijzigde ontwikkeld voeren “vervelend” “administratief” ervaren betrokken mensen: zij ontvangen geregeld aangesproken “gedrag” activeren schaffen beroep “opvolging” “administratieve procedures” benadering hardvochtiger administratieve uitgewerkt 50 27 50-plussers slachtoffers herstructureringen Generatiepact initiatieven ben eens Jan Vanthuyne Tom Bevers28 uiteindelijk wijziging uitstapregelingen rekende “aanmoedigende” aanpak inclusief participatief model? dé ultieme lakmoestesten succes billijke bevolking; terugdringen inkomensarmoede kansenongelijkheid 29 doe scholingsniveau geslacht interesseert doorslag kenmerkt evolueert leeftijd? samenhangt scholingsgraad? gender? (Het autochtoon allochtoon bestek factor 30) (in subgroepen daalde hij?) benchmark nl ingekleurd gaande donkergroen “zeer positief” donkerrood negatief” onlangs beslissingen 28 Bevers “Actief Generatiepact” Samenleving Politiek December 4-12 lakmoestest Dirk Malfait tienkamp stilvallen” 60-71 hieover Legende procentpunten) bovenstaande tabel subgroep Wallonië procentpunten Steunpunt Werk Economie (WSE) afwijking cijfer EU-gemiddelde Waalse voorzichtig interpreteren Ze vooreerst gebaseerd grootschalige steekproef hierin zit foutenmarge Belangrijker positie “laaggeschoolde datzelfde middengeschoolde hooggeschoolde 43% populatie laaggeschoold; 30% leeftijd/geslacht trad op) vermoedelijk verdrukking” EU overal opgetreden iets België: scholingsachterstand detail vaststellingen springen alleszins valt stijgt alle leeftijdscohortes 35 64 leeftijdsgroepen laaggeschoolde (meer Wallonië) 31 plausibele verklaringen: Vooreerst “cohorte-effect” jonge begonnen werken); dienstencheques; dienstencheques werkelijk “knik” teweegbracht curve vrouwen; dienstenchequecircuit vooruitgang schril contrast (tot 44 Alhoewel scholing kansen EU-15: leeftijd/geslacht) zo; massieve (net groep achter hinkt EU-15) veranderd leeftijdscohorten 45 gestegen (wanneer bekijken) achterstand neemt “emancipatie snelheden” harte onderzoeksagenda Joris Ghysels Wim Lancker Emancipatie snelheden bekeken: CSB-bericht juni haast vlakken slecht geëvolueerd bevestigd Werzaamheidsgraad 1998-2008 WSE EU15-gemiddelde leeftijdsprofiel scholingsprofiel quasi “totaal” zinvol werkzaamheidscijfers EU15? Waarom blindstaren moving target EU? Volstaat gewesten niet? EU-landen “laaggeschoold zijn” “middengeschoold “hooggeschoold verschillen inde onderwijsstelsels onderwijsprestaties meerdere redenen “potentieel” vergelijkbare sociaaleconomische systemen successen geboekt hangen beleidskeuzes succesvolle hervorming gewagen originele piste private overheidsbegroting dure operatie “maar”-s knelpunten bestaan: Omdat helemaal wegzinkt eenvoudig eenduidige oorzaken duiden Factoren reglementair mogelijkheden vervroegde uittrede ingrijpend zijn) tekorten (ongekwalificeerde gekwalificeerde uitstroom); (blijft marktopbrengst lastenverminderingen? sectorale tewerkstelling?) “aanmoedigend” “maar” tewerkstellingsbeleid Die maatregelen netto kosten opbrengen vermijden brug volgehouden loonmatiging Daarmee loonkost (ook eten drinken nuance) vlot trekken middengroepen aanrekenen Bij voorlopige hineininterpretierung riskant proces efficiënt doordacht punten tast “lakmoestest” hanteer Herverdeling agenda Mijn inspiratiebron paradox investeringsstaat: gedaald? Uvormige inkomensgelijkheid ’50 ’60 egalisatie welvaartsstaten; egaliserende trend uitgaven; lijken evolueren deed Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk; recent wijzen bronnen ongelijkheden egalitaire sterkere Scandinavië continent 32 termijntrends bril lezen; Huber Stephens33 analyseren bekwaamheid “types” oude resultaten armoedebestrijding “oude” “nieuwe” risicogroepen periodes: 1987 besluiten superieur armoederisico’s luidt continentale (Bismarckiaanse) leggen werkgelegenheid kapitaal… Lane vertrekt excellente boek “Jobs Equality”34 loop toenam uitzonderingen herverdeelden; (arbeids)markt samengesteld “ruwe materiaal” herverdelende h weerbarstiger strategieën analyses Brandolini Smeeding toenemen (zeg decennium) afnemend herverdelend vermogen verslechtering recente min opgang benaderingen tijdsperspectief beetje vat Kijken niveaus decennia? Dan luiden: Scandinavisch conclusie: loopt fout Vergelijken zeggen: ongelijker geworden opgeborgen gestileerd voorgaande conclusies (deel de) waarheid Growing Unequal T Inequality Patterns Western-Type Democracies: Cross-Country Differences Time Changes 33 E Stephens “Combating old risks” 143-168 synthetische table 147 Zij terminologie benoeming types 34 Oxford University Press lezen trends (on)gelijkheid? leidt ertoe principe verklaringen bedenken wijten focussen (“de activering…) afstand beschermende welvaartsstaat; lippendienst aangepast actuele uitdagingen; toegevoegd sociodemografische uiteenlopend falen) gereageerd ‘90 “te machtig” leunt beleidsontwikkelingen geïnspireerd Mattheuseffecten geschoolde disproportioneel aanbod formele kinderopvang: emancipatie riante subsidie huishoudelijk tweeverdieners onderwijsbeleid lukt vooralsnog gelijke creëren overheidsuitgaven budget gelijkekansenbeleid negatief althans zolang onderwijskansen uitblijven” (p 29) iedere inactieve geactiveerd worden… wijst fataliteit is: “We voorop onbedoeld gehad afgenomen reden eenvoudig: investeringsstaat helpt intrinsiek geëmancipeerde studenten) hoop anderen versterkt doordat zwakkeren werklozen ééninkomensgezinnen leeftijdsgenoten welvaart fataliteit? leert doen: combineren ‘oude risico’s’ vergevorderde lagere Mogelijk voorbijgaande aard beleidsstrategieën (dit tempo ‘de anderen’ volgen) weet “nieuw beleid” afdoende verklaren scoren illustreerden beschermingsuitgaven 2000-2006 “oude ouderdom ziekte; matige stond genoten dienstencheques: anderen” achtervolging moésten inhaalbeweging inzetten Zoals aangestipt toekomstige pensioenlandschap paradoxaal afnemen hoogconjunctuur beschermingsbudgetten schatten overheidsbudgetten ziekteverzekering beslag ontbreekt coherenter dàt doorslaggevende verklaring durf meteen Misschien fundamenteler “uitputting” nadenken instrumentarium opeenstapeling federaal gemeenschapsbeleid:35 aftrek maakt bijdragestelsel hoogste inkomensgroepen regressief Gezien inkomens herbekeken (indien Matteüseffect loup: ongelijke hoogwaardig bouwen) politiek gevoelige uitermate initiatief voorwerp “Mattheus-toets” beleidsinitiatief stellen: euro’s verkeerde groep? 36 herverdeling bezig bekommernissen voorliggen opwegen opwarming klimaat Veronderstel bestrijden inleveren aanvaarden? naïeve manier ontkennen beleidsuitdagingen energiebeleid industriële concurreren beleidsaandacht andersom priori eenvoudiger bestrijden: inegalitaire samenleving? subjectieve objectieve gemakkelijker klimaatbeleid Maatregelen klimaatproblematiek pakken gedragssturend duurder Denk “slim rekeningrijden” milieubelasting verkeer vertaalt prijs: wenselijk uitstoot banden prijs energiedragers: CO2-uitstoot prijsverhogingen energiedragers beknot vrijheid mobiel energie verbruiken prijzen omhoog middeninkomen; persoonlijk gemakkelijk herschikken mobiliteit arme nefast rekeningrijden uitleggen aanvaardbaar scheef ongelijk vervuiler betaalt” snel vertaald betaler vervuilen” argument objectief Economen wezen prijsmechanismen effectiever sturen gedrag 37 veralgemeend gezondheidsbeleid justitiebeleid milieubeleid… samenlevingen 38 gelijkaardig edito Patrick Vander Weyden “Wie niets minder” 1-3 Over kruisverbanden Ian Gough “JESP Symposium: Climate Change Policy” 2008; 18; 325; Weitzman “Is Price System or Rationing more Effective Getting Commodity Those Who Need it Most?” Bell Economics (2): 517-24 1977 vergelijkbaar hypotheses geformuleerd puzzle egalitarianism About relationships between employment wage inequality expenditures zegt herverdelen beantwoord eerlijk verdelen? Gaat inkomen? gezondheidsstatus? Autonomie? Rawlsiaans rechtvaardigheid samenleving?39 inkomensspanning zwakkere vooruit topinkomens verminderen? Drie bedenkingen zelfkritisch verantwoordelijken extravagant weliswaar stoorden confisqueren extra-inkomen midden- wet getallen kruimels uitdeelt opwond kwestie symbolisch praktisch inkomensvorming toplaag verklaart bonussen managers Meer gronde morgen absoluut “fairness code” ere herstellen41 bovenkant kritisch daadwerkelijk koopkrachtoffers kader transitie Wouter Bos Rawlsiaanse onderkant schiet gevoel brede 42 sluit positief Waarop gedeeld baseren? debatten gelegd verstandige eigenbelang gehecht genoeg “opbrengst” getroffen hanteerden verdediging vonden daarom band voordoen garant Te (inkomens)selectiviteit boze schuilt homo economicus argument: rationele onderhouden nabije hersteld betwijfel Betekent welvaartsstaat? poverty 2002 (bv omwille loonverschillen arbeidsmarkt) compenseren 39 formuleer eenvoudige lectuur Rawls minder-zwakke bredere “maximin” overigens formaliseren pertinente Paul Grauwe DS 41 ontleen Olaf Cramme Diamond Roger Liddle Evasion paper voorgesteld conferentie Wiardi Beckman Stichting Network 4-5 November diepe overtuiging reciprocans mens solidariteit “wederkerigheid” ruim opvatten economicus: hij graag “iets terug” “zijn geld” inspanning) kruideniersschaal breder Hij vindt vatbaar mededogen kwetsbaar kwetsbaarheid ooit 43 netto-gevers “hun (“er bodemloze emmers gevuld”) diegenen wederkerigheid begenadigd lot getalenteerd geprivilegieerd milieu geboren verwachten datgene meegekregen aspect Wederkerigheid bindmiddel rijker strakke “rechten-en-plichten”-discours houding zwakken sterken verband waardering uitdrukken toelaat website Velen verbaasd zwakke eye-opener’ (http://www centrumvoorsociaalbeleid be/index php?pg=63) wens zekerheidssysteem iedereen bijdraagt voordeel strikte Ons universeler opgenomen Universaliteit tegenpolen universaliteit gelijkgesteld “rechten getoetst draagkracht”; selectiviteit tasten (cf zei gezondheidszorg) Hetzelfde rijk arm (elkaar ontmoet wachtkamers artsen) kinderopvang… smeed cement ontmoetingsplaats klassen andere: doorslaggevend appreciatie dienst Vandaag (denk segregatie onderwijs) geld uitkeert investeert schreef verantwoordelijkheidsgevoelig egalitarisme “mededogen” posities spelregels instituties belangen solidariteit) centraal Justice Individual Ethics Society: Responsibility Incentives Springer Berlin 2001 omvangrijke opdringt dwingt best bespaard crisisperiode uitzien bedoel oriëntaties bepalen toetsstenen beleidsbeslissingen dagelijks 1) rechtvaardigheidsdoelstelling onverkort redeneren toets armoede-indicatoren wetenschappelijke onverschillig Ten vermogensselectiviteit gezinnen…) gerechtvaardigd thema inhaken stevige (fatsoenlijke minima) verzekeren verzwakken rechten radicaal Mattheus-toets: béter Rechtvaardigheid vereist visie intergenerationele geschreven 46 mensbeeld Wilde utopie dwaling “The reform Belgian Pension System: making value judgments explicit” Les Finances Publics: Défis à Moyen Termes pp 172-202 2) gezondheid autonomie peutertuin hogeschool universiteit èn-èn-èn negatieve opgeschoven Integendeel riskeren onderinvestering beheerst instructief termen “meer” “minder” 3) “cash” historische waartoe behoort uitkeringssystemen schieten Tegelijkertijd 4) publiek privaat Wetgeving pijlerpensioen partners) echt? ja loonoverleg pensioenbeleid indien partners consequent pensioenbijdragen verzekeringen toegegeven nooit (dringend) dringen 5) vijfde garantie beschouw participatie coherent aanpakken Activering infra) aangesneden equality” evidence based ondogmatische arbeidsmarktbeleid: heikele thema’s flexibiliteit véél 6) zesde prikkels activeringsstrategieën oproepingen contactverplichtingen sancties… flankerende afzwakken 7) zevende bezinnen opvangen steunen spaarstrategie Langer sleutels beseffen comfortabele moeilijkheid geleidelijk zicht vervroegd uitstappen effectieve moedigen opbrengt Arbeidsorganisatorische zodat zoveel haalbare competentieontwikkeling bedrijf recht 8) achtste parallelle (fiscale gemeenschappen; tijdskrediet niveaus; tegemoetkomingen bejaarden stedenbeleid niveaus…) resoluut kerntaken (specialisatie responsabilisering niveau? verantwoordelijkheden (“facturen”) overnemen investeringstaken gedrang brengen? dàn “prioriteiten der prioriteiten” Tot inziens aangeraakt fiscaliteit herverdeling? Denken structuurwijzigingen organisatie onderwijs- Brussel? bedrijvig consequenties toekomstscenario’s… onderzoeks- ontwikkelingswerk plank nabeschouwing: ondiepe compromissen democratische akkoorden Compromissen soorten compromis: onderhandelaars diepte wagen compromis enkel gevoelig sneuvelen: “veilige” veelal wederzijds zorgen hard vertegenwoordigers vakbonden overtuigen machtig dagelijkse té