Download fulltext
45

De Den Uyl-lezing vindt eenmaal per jaar plJals l’l1 wordt georganiseerd onder verantwoordelijkheid vJn de onafhankelijke Stichting ‘Or J M den Uyl-lezing’ FRANK VANDENBROUCKE l Frank Vandenbroucke is in 1955 te Leuven (België) geboren Hij studeerde economische wetenschappen en CJmbriclgc Op 30-jarige leeftijd werd volksvertegenwoor·cliger vier later ook voorzitter van Social istische Partij In 1994 1995 was hij vice-premier minister Buitenlandse Zaken verJjet Kamer Volksvertegenwoordigers september 1996 om een doctoraatsthesis schrijven aan Universiteit Oxford op het terrein sociale filosofie lijsttrekker SP voor Europese Parlement maar speelde centrale rol totstandkoming paars-groene kabinet vervolgens gevraagd Sociale Pensioenen worden Uitgave: Sticl1ting’D1· Deze uitgave mede mogelijk gemaakt door· WeekbladpersTijdschr·iften / Vrij Nederland VIIIJ NmDBRLAND ‘Dr 13 december 1999 ‘De actieve welvaartsstaat: Europees perspectief’ Met introductie D Wolfson INTRODUCTIE Het mag dan waar zijn dat goede buur beter verre vrie nd beste natuurlijk als man En omdat nagedachtenis Joop Uyl alleen goed genoeg hebben we vandaag Vand enbro uck e Dat mijn inl eiding dames heren Zo’n minuut of vijf er tegen mij gezegd daarom toch nog ee n to eg ift ten behoeve die genen bladzijden krant leze ucke niet voorkomt bijdrage laatste Jaarboek Demo cratisch Socialisme over hoofd heb­ ben gezien eco noom opgeleid dri oudste beroemdst universit eit Euro pa: Leuv (ouder Leiden) Cambridge kan dus al m r stuk Ik begin daa rmee vooraanstaand politi cus tijd denker intellec tu ­ eel gebleve met hang naar fil o sofische net Joop; zo blij ik gestreeld hem eiden ogen hee ft enb rou cke droom ca rri ere gemaakt: na lice nti aat geboortestad blee f daar twee werken Centrum Eco nomische Studi ën Dàt wisse ld weer af onderzoe k 19 82 Mast ersgraad haalde daarna po liti eke loopbaan beg innen bij stud ie dienst onze Belgische zuster par tij 8 5 vo ksvertegenwo ordiger slaat politieke succe s toe: tijvoorzitt 1 9 89-1 994 ; Vice-Ee rste Mini ster (nik geen premie r: Be lgië tenmin ste gesproken) inister Buit enlands -1 995; fractieleid 199 5-1 996 vanaf deze zomer Minist So ciale Pensioe nen paars -groene kabin t wat deed 997? nu juist fascinerend; schr diep gravend origineel indrukwekkend proefschrift inmidd els succ es verd edigd heeft tit l: Soc ial justice and indi vidual thics an open socie y Equ alit responsibility incentiv nee mt enbrouc ke enige afstand Amerikaanse links-liberale filosoof John Raw ls discussie rechtvaardigheid twintig gedomi neerd sterk geïnspireerd betoogt nadruk Rawl legt str uctuur regel ongelijkhede allee gerechtvaard igd zij uit indelijk belang minst bedeeld wel noodzak elijke voldo ende voorwaard rechtvaardige samenleving Zij behoeft aanvulling “ethiek dagelijks gedrag” noemt ethie hçe grondgedacht mens nie acht ergesteld mogen word grond persoonskenm erken standigheden ze greep “M ensen allen ·gelijk hun kennen kunnen beleving nut inkom on tlen behoeften inspanning offers zich getroosten [ ] Alle mensen gelijkwaar­ dig” kabinet-D 1975 Inter im -not a Inkom ensb eleid (Tweede Kam zitting 1974 975 399 nrs -2 blz 6) Van cle nbro geeft hand voeten inzic ht dubbe le thische eis: gemeenschap volstaan schep­ pen gelijke startkansen moet kans midde len geven eigen verantwoord elijkheid nemen posit ve rbeteren; meer gelijk resultaat; rzijd indivi du Vancle nbrouck ethiek elijkh eid gehoud mee optimal maatschapp elijk partic ipati Zijn social filosofi benadru kt samenhang tussen drie trefw oorden ondertitel proefschrift: Equality Responsibilit Incentives zei houden tenminste taal lezing volgt waarschuwt Vanclenbroucke traditionele welvaar tsstaat ui tkeringen biedt uitw gen sluit ma ar in: laat volwaardig ticipe­ ren zie essenti sociaal -democrati Te rwijl libe ralen marktdenken tot participatie geleid ligt ons andersom zegt hij: volwaardige zinvolle maatschappelijke parti­ cipati staat voorop; wij willen niemand kant markt daarbij nuttig zelfs nodig clan gebruiken ins tr um ent do el heb verhaal rode oortjes gelezen werden roder: bloedro od Bij buren bloeit ide­ olo gisch debat zult u horen Daar beetje jalo ers want lopen sta hie ok knagend vraag ? Socia filosof economie discip lin nb rouc elkaar rband brengt wetenschappelijk werk teve ns inspiratiebronnen politicus doord esemen Uyl- lezin g vertelde me grote lijnen spoort eerste versie had toegestuurd Weet trou­ wens hoe heet België zo’n conce pt?: sne uv elver sie: 4 DE ACTIEVE WELVAARTSSTAAT: EEN EUROPEES PERSPECTIEF “Het onvermind erd taak democratische socialist keuze toekomst duid maken onverschil l9i ef ma9r breed smal keus stemmin9 macht verwerven Dan leid zicht zic ” ‘ INLEIDING sociaal-democratie Europa Als je natelt vaak socio lo politicologen haar dood aangekondigd tij­ dens voorbije dertig hele prestati Jawel zeggen cy nisc he geesten: derdaad pr estatie sociaal-de mo­ crati gedaan Ze zichzelf verloo c hend gewoon pro­ jec anderen overgeno men O ptimisten ntegen zullen bewe­ soc iaal-democratie eigentijds pro ject uim groep Eu ro pese kieze rs tuigd cyn ic i ongelijk bedo eling zing bewijzen optimi sten moete h echt hoeden voo rbarig naïef optimism promin aanw ezigheid sociaal-democrat zoveel deel gevolg neder laag name mislukking har neol ib ralis jaren 80 slijt age beleid kanse li Kohl failliet iberalisme io mfant doen – wie mfa­ lis nooit zond gevaren Dus kies prozaïsche invalsh oek ( 978) Uitz icht Opstellen Economische Politiek A msterd am: Uitgever ij rt Bakke 6 7 terugk produ ct nieuwe tijdgeest waarin bekomm ern issen gedijen toevallige samenloop polit conjuncturen fragie gegeven Toch daardoor geziene waaie mogelijkheden opengeklapt krijgt -democrat enor­ veran twoorde lijkheid schouders wil beantwoor luidt volgt: mogelijkh eden vullen zorgen elij kheid worden? zal daarbi j beperke iale litie wi doelst ellin9 acti eve Daarna stilstaan meth ode: vastleggen doe lstellingen pees vlak onderling toetsen prak­ tijken overeengekom doelstellin bere iken WELVAARTSSTATEN IN ADEMNOOD welvaartsstaat botst feiten voldoen bekend: vergrijzing bevolking ver vrouwelijking beid smar individu aliser ing omschakeling industr ië­ infor mationele nsteneconomie Tegenover neutr aal staan dikwijls positief Maar vereisen stelselmat ige aanpa ssingen chitectuu vergr ijzin bre ngt middel moeten ed trad it ionele ter rein zeke rh pensioenen ziekteverzekering leidt groeiende afhankelijkheid verzorgingsstaat gewicht ‘inac­ tieven’ opzichte ‘acti even’ door veroudering toenee statist isch vaststaand feit ontstaat nieuw risico: langduri ge afhank zorg gr oeie nde alise Chro ziektes zoa Alzheimer spelen daarin toenemend Of derg getroffen zeer radicale gevolgen ongelijkheid getr of­ fe dram atisch vro uw elijking beidsmarkt positi tradition ele doelstelling schuift weg volledige tewerkstelling vroeger mees landen nagestreefd betaalde tewer kstel­ mannen vrouwen hield verband a­ d itio nele kostwinner smode vele tsstate hant eerden werkgelegenheid voorop llen lle lledig betaald werkgelegenh mann vrouw Zelfs vand aag ooit ticiperen arbeidsmarkt (wat tegenstelling wijdverspreid misverst geval is) veel moeilijker geworden lled werkgelegen­ heid mak bestaande takenpakk et tssta at eist heel Er komen taken antwoord behoefte gezin arbeid vor ming combine afdoende elijkin armo ede Die ander wijt steeds onvoltoo ide emancipatie onbelangrij onvo ltooi­ binnen duidelijk verh oogde risico kom overgang postindustr iële maatsc happij overst ijgt ruim problematiek kwestie waarmee geconfronteerd betekenisvol hoger isic maatschap pelijke uitsluitin lage geschoolde Dit stat tische rmen voors pelbaar isico gaat Hie schie receptenbo ek welva rtsstaat kort Nie ud erdom ongeval ziekt evenmin co n­ jun cturele inzinking vero orzaken sluitin belangrijkste oorzaak “nieuwe eise oductieve verande­ gehandica pten” 3 • uitkering tweg We mate rië troost kansen Kort terwij ambiti groter vragen dr uitd agingen tsst ade mnood brengen ‘adem nood gem eten nvo udig afhankelijkh eidsr atio’ dit verhouding aantal ina tieven uitk ering 1970 waren ongeveer vee werkenden éé persoon uitker Nu één Sterk vereenvoudi gend helft toegenom afhan kelijkheid werkloosheid pensione- ring gebru baro meter vergt nuancer beeld vaste ‘betalers tegenov ‘on tvangers’ mislei­ omd so mm ene andere schui ven ug beide categor ieën bin dezelfde gezinnen rk tt em tend ens groeiend blijven doorz ett meest geciteerde reden eco­ draagkracht bescherming druk komt waarom groeie elijkheidsratio aanleidin fundam entele vragen: ingen bete kent meerd min­ dere mat socia kwetsbaarh Ee kwetsbaar­ nver mijdb aar ouder wordende Een dee zou meden kunn vermind Afhankelijkheid betekent ontzegd wor­ den: actie ticip eren samen leving mete adem hedendaagse significante stelselmatige mind moede land kenmerkte tijdens jare ’70 ’80 lijkt stil­ gevallen gezondheidszorg vroege geconfront rd financiële probl emen patiënten pi jnlijke belei dsk euzes beschikbar midd elen ouding uwe schaar ser worde alles aanl overdr even pessimisme: tekenen versti kking inzicht oorzake wijst remedie Z hiero Canti llon B 9) Vrouw en-arm oede: prijs onvolt ooi­ eman cipat ie” Ca ntill red ) keri n9 Kap ellen : Pelckman Don zelot 996) Lavenir social” Esprit Mar 58-8 10 11 ÜE WELVAARTSSTAAT grenzen bereikt hertekenen blauwdruk naam geven: Vanzelfsprekend evolu socia­ realit geleidelijk geleide lijk plaats oude oriëntatie is: ‘verstandig actieve’ streeft ‘actieve samenleving’ zonder ambi ti lvaar ts­ adequat e_ b esc herm Inde rdaad adit zekere zin passief Eerst mo voordoen pas spannen inste llin­ vangnet anders aanpakken inkomenszekerheid maat­ schappelijke ticipati zodat le­ ving aspiratie nderste lt -act ief grotere klemtoon inv esteren maatwerk verschillende spelers terr ein Act iverin vanzelfsprekend sleutelwoord Mec hanis huidige zekerheidssysteem ontmoedigen aanmoedigen actief opgeheven bijgestuurd inac tiviteitsval vormt werkt bovendien pro-actief gewacht opduikt accent gelegd eventi mog precies aanta risico’s voorspelbaar ver­ zorging blijft onmisbaar bredere aanpak ‘voorzorg’ ’n azorg’ snel moge onafhankelijk verzorging erkent individuele kwetsbaarheid tegelijk onderstreept vermeden Toenemende elijk­ natuurw socio-economische veran­ deringen beur vatbaar ‘hum aan’ ingr ijp Naast uitkeringen investeringen bijvoorbeeld vorming opleiding naast wer kvloer derde kenm erk leveren lst ellin ealis Want voor- nazorg doeltreffend Maatwerk houdt middelen zomaar br eedte uitg esmeerd politiek misschie idelijk noodzakelijk Maatw doel gro epen doelstellingen zorgvuldig ete geïdentificeerd bele id gaan ‘op lijf geschreven’ nder st elt afvragen bestaand structuren geschikt bleem ssen omgekeerd bege­ iding maa twerk daaro syno etsen ndition vidu slotte herwaa rderen diegenen meeste kennis vierde dir igeert delegee Geen lout bevelend overheid auton ome instellingen oriënteert doo e­ digen wenselijke richtingen kiezen erkenn toewij­ zen verantwo ordelijkheden wezenlijk taalt zowel financie (ook werkgevers vakbonden) verzekeraars zorgaanb ggen onmidd ellijke ‘ambtshalve’ corr ectie budg etoverschrij­ dingen voorbeeld esponsabilisering aanbieders aanspreken kwaliteit Niet hen leggen wer­ ken overeenkomstig wetenschappelijke inzichten beroepsgroep ontwi kkeld decreteren 12 medische praktijk kader aanbieden aandacht onve rbidd geleverde Ook engage ment alle llingen Zekerheid (in Belgisch Nederlands) responsabiliseren hier krijgen bestuur lijke autonomie ruil resultaatverbint enis Mee belangr ijk method belangrijk cri­ terium bepalen echtvaardig straks gebreid terug belangrijke punt ’s tar tbanen jonger egering onlangs voorgesteld daaraan voorafgaande illus­ tratie alg’rmene cipes schetste som­ mige schoolverlaters eerst verkom meren vooraleer langdur erkend sneller extr zes maand verlaten schoolbanken kr ijgen jongeren baan aange­ boden preventief activerend Werkgever verplicht aangespoord klassieke ‘stages’ school­ verlaters igism prikk zoals laste nve rlag sti jgt risicog evo elige jong Bove ndi rken startbanen maatw doelgroep gediversifieerd verfijnd sub regionaal niveau laatst logisc onderdeel fundament evoluti Sommige praktische aspecten werkgelegenheidsbeleid gedecen­ tralisee lokal nivea bijvoo rbeeld stadsgewesten Door gepersonaliseerd stimulerend invest hopen ric htsno vóór maanden verst erkt passen arbeidsma rkt ziekteverze­ ker maat elijker chronisch zieken verbet vereist geïnte­ greerde zorgpaketten aangepast specifieke pathologieën Ve rzorging haaks traditie ziektever- zekering finan ciering allerlei ‘b eschott en’ ingebouwd (tussen financi prestaties tsen verplegenden medicijnen ligda ziekenhuizen enzo­ voort) waardoor continuït rzorg onderlinge samen­ werking zorgverleners integratie zorgtaken enke­ wijze aangemoedigd verduidelijken Mucovis cidose taaislijmziekt ongeneeslijke ziekte kinderen geboorte treft ervan kind leve nskwalit levensverwa chting ontzettend ouders belasting groot enor vooruitgang geboekt behandeling effec nsverwa voorbij adolescentie reikt Technisch eind verder dankzij int ensieve deskundigheidsontwikkeling vakgebieden hamvraag voudige technische deskundigheid egreren venslange zelfzorg oud door­ slaggevend technisch han­ delen thuissituatie verlopen Hier zieke organiseren financier volledig psychologische ondersteuning oog verliezen organiseert samenspraak zorgcultuur sc hott doorbreken Je zoeken kin­ derbijslag rekening zorgarbeid tradi tion bijkomende bijslag toege kend ‘gehandicapt kind’ toeslag rli minder afhankelijk maakt Daaraan gesleuteld Laat tussentijds samenvatten welvaarts­ uitdagingen waarvoor traditio­ gericht vrij­ bestaat verleggen nieu­ uitdaging aange pakt veronderstelt u­ werkmethodes verstandig investeert mense maah verk verant woordelijkheid actoren iedereen èn ziet 14 15 WAAROM PARTICIPATIE? WELKE VERANTWOORDELIJKHEID? stellen eers gezicht overbodig lijkt: zouden streven samenleving? naïeve ec hter allesbehalve onschuldig Waarom parti e? rst macro -eco boek­ houd (met geweten) demogr afische evolutie ctie­ actieven toenemen gevat: bevord beidspa subst ituu armoedebestrijding ensherve rdeling Uit gegevens lve Marx syste tisch kaart gebracht blijkt neens armoede Vere nigd Koninkrijk Verenigde Staten langer act ieve Anderzijds Denemarken ebreide weten rijm hoge par­ atiegraad bescher kwesti ‘èn-èn’ kw estie ‘a ls-clan evenm ‘o f-o overv loede volgende grafiek: Figu Tewerkstelling Bron: arx “Low Pay poverty OECD Count ries” Em ployment Audit winter 25 VSA gemiddelde inactieve loon stand gehouden lasten­ laten stijgen Wie peil 20 · ali VK Spanje Q vergelijking lon en) lastendru verhogen “‘ Austra lië• •Canada scheeftrekking ratio tegengaan argu 0 Fran krijk Duit•s Zweden probleemloos ikt liberalen soci­ Nederlan Zouden helemaa activiteitsgraad (zoals indien demografisch verschuiv was? tw sleu­ teldoelstelling subtieler Acti ticipa tie aanmoedig garantie rechtvaardig inkomensverd Paul Beer stel ling kritische kantt ekeningen geplaatst basis atio nale vergelijkingen Nede rlands varing samen- P Bee 999) Mis vatting tab oes beleid” F Becker W Henn ekeler Tromp Hedendaa9s kapita lisme 1ivinti9 aarboek vo; democratisch isme Wiardi Bec kman stic hting/ Ar beiderspers: Amsterdam 40 45 50 55 60 65 70 75 Tewerkstellingsgraad Mijn ticipatiep leidooi ingegeve ongerustheid -economisch boekhouder geloof substituut ontdekt rechtvaar cli inko­ mensb pleit maximal radica gelijkheid Actie lnemen ecies esse nt ië elk essentië ‘functioning’ mino logie Nob elp rijswinnaa Amartya Sen 16 17 aanmo edigen zwak egraal sociaal-demo sch uitgan gspunt Om woord enschat zeggen: sam enle vin pijlers zelfrespect basisvoor­ waard persoonlijk welzijn grotendeels elij­ I” sfee verw ezenlijkt basisvoorwaarde manier verdeeld volgend ongelijke verdeling w annee zwakst samenlevin merkt gedacht egang betre ticipatie ru eerde part icip atie for mele arb eidsmarkt Inderdaad pleid ooi pa;ticipatie sterkste argument put stelling particip der oed verengen omvat activiteit respect opgebouwd en: vriend familielid vrijwillig cultur engagem vormin besteedt Vanuit oogpunt vrouwel ijking arbeids­ ngoed argum iver huishouden ondersteunen Zo ‘act ing’ waarbij lang aanzie productieve krachten evolle inbr eng opvatting htvaardigheid steunt brede benadering tic rw aard zelfreali­ satie zelfontp loo ii ng doet vec hten ong happelijk -ar uwens zinvol versc hralende credo ‘e ve1·y Zie mtr Walk (1 99) “The Pri ncip les Potcntial or actil’ a9 ein9 Keyno intr oducto ry repo the EC Co fer ence ive Ag ei Brussel 15-16 no\·embcr rwi js geï eresseerde lezer trouwen graag rappor Arbeid niet-arb eid: ici patie Ga rant: Leu -A peldoo rn aanbevelin Comm issie rbeid -arbeid Ko nin Boud cw jnstic same nbr engt 18 job good job’ kwalitati invulling tiebegrip zoud Zo’ kwalitatieve vulli erst spelr egels orga­ nisatie volled ekomst uwen aanhange incipi ële ple i­ universeel onvoo rwa arde basisinkom ‘ontspannen arbeidsbestel’ gemakkelijk arbe idsmarkt stappen zorgt aken opnemen hzelf schole tanken cultuu cre­ ativit energie uitzuigt 25st 40ste nscyclus plaatsen Missc hien verg king min ensief nomi bedr ijvi S0ste 65ste rbij past pleidooi vera lgemee vrij willige toegang vie dagenweek Belg regeerakkoo late inschrijven Misschie vol ledige overspann ontspannen idsbestel plicee aandac hts­ aant iaal-democ rate (en groenen) paradigma ipatie gevo nden lever bewijs einde eologieë iaal-de mocr louter a1· beidsplicht bur ger rdere eer glo rie ermee burger reële ‘soc ia­ nutti geboden Voor iaal­ democrat spelregels) instr umen samenl eving realiser volgen omgekee participati egedacht ute k­ rsing samenlev Welke woordelijkh eid? rkies ‘waarom ticipatie’ metee ande begrip h­ zelf overg elate nogal glibb erig verantw oordelijkheid ia- Ie huiver verwijzing rantwoor­ delijkh vreest vlu ingstr ekkers verm oeden schuld tegend nemend klem toon persoonlijke ideo gie ni lu sten; gevoed o’s (kor scholing band tere cht onrechte gedrag evo­ lutie zien klassie bena­ dering ‘verzeke onvoorsp elb re ris ico’ bracht categorieën statistie schijn lijkheidslee verplaatste zodo oord individuen ergrond persoo nlijke fou­ elaatba arheid ind ivi duele houdin secund air nu•· rgrond los gisc vastst onszelf plicht verdu ideli jken verstaan ond rant­ Tenminst sociaa l-demo cratie kunt imm uitleggen gelijkh enerzijd viduele rant woor delij anderzijds rantwoord gemeenscha p geef iviaal Vero wereld zek erh leven vader verde fenis zon opvo eding genoten erg verschillend ber zuini tevr kle ding des ‘geluk puren jon gs dag champag ne kaviaar nodi gelu kkig erfenis tjes twe eelt ouclste kkiger jongs nie­ mand twijfe e1·aan gelijkheidsbegin sel gerespectee ncle zonen wèl lfd con sumpti egewoonten uclste perfec gezond jongste sinds geboor­ rlamd all rlei hulpm eriaal Al rdeelt vinden wellic gelij kheidsbeg htj gewi jzig cit La ert yn T ussen mora mode rniteit zoek rm bcscher westie” apr il ! I’ gesc hond Waarom? Omdat afwijkingen qua smaak meestal rang­ schikken vrije wil’ fysieke haast eige verantwoordelij egalitarisme overtuiging ‘onrechtvaardig viduen benadeeld eigen­ schappen omst andigheden zijn’ rbind dubbele conclusie Primo gelijk­ defini ‘ver elijkheidsgevo elig’ zoniet absurd ece pten (gelijkheid geld zoon behept dure smaak) Secundo vermits sid kern uitmaakt dividu enkel betoog rwijst consequente solidariteit omstandigheden buiten opgevat gelijkheidsstr zaak resu ltate bijvoorbee ink omens inspannin méér doorgaans ‘gelijkheid kansen’ begrepen Individu keuzemoge lijkheden wo rden form instituti bepaald natuur aanleg talenten meege kregen hebt levens jar Wi formeel verschillen liest eerd enge merito cra tisc vulling twoordelijkheid denk verantwoorde geste verschille talent tal enten formele (over igens gerealiseerd text werkge lege nheid herverd inkomens cratisc ordelij cons equ ies uitwerking toets beantwoord Ten regerin beperkt vesteren klaar stomen confrontat meritocratie kan- 21 sen onbarmhartig einddoel perfecte formel weer­ spiegelen beloningsverschillen ieders ‘eigen elijkheid’ Los mp ir sche vaststelling maakten inkomensherverdeling principieel gument inkomensbeleid progressieve fiscaliteit) tweede antwoordelij voldoende voorwaarde definitie participatie’ ontspann arbeidsbestel blijvende sociaal-dem ocraten “naast gemakke retoriek betr ek­ morel elijkheden machtelozen” durv voorzien “een ilijker retor iek bet rekking plichten igen” verantwoordelijkheidsvraag overstijgt sfeer organisaties rustig lab belan gen­ groep’ dragen zolang lij nege ziekteverzek artsen profes­ sionele verantwoordelijk betaalbaarh ordelijkheid vast­ mechan budgettair aansprakelijk­ (mechanismen erk) geor­ ganiseerd via eerder mechanismen peer review kwaliteitsevaluatie ondero wikkeld moeilijke beheersing uitga geneesmiddelen lfde geest beroep farmaceutisch indus nam zake effect promotie publiciteit waartegenover eventuel sancties Overigens evident vak­ bonden oordelijk- rig Socialisms Old New Lond Rou tledg heden bewustere omgaan akkoord Wassenaar continentaal geleerd dialoog noodzakelijke slaan verwachten iaal overleg verminderingen bijdragen klakkeloos omz winst loonstijgingen reeds inspanningen partners nderstelt evenzeer overh kheden reinkennis eidin ‘verantwoordelijkheidsgevoelig gelijkheids­ afsluiten nuance probleemstelling problemen her verantwoordelijkheid’ Sommig keuzes degelijk dramatis ch voortvloeit fundamenteel rechtzett spoedgevallen zwaarge­ wonden binn verkeersreglement gerespecteerd hoogs tens achteraf plaatje Hetzelfde geldt beslissing domein ‘hoe situatie geraakt’ stelt intuïti dogen volgens sommigen strenge dom aanvult kwetsbaren men’ eis rec htvaard igheid wann