Download fulltext
a390-c

De onverwachte warmte van koude solidariteit Lezing in de UCSIA-reeks U-turn: reflecties over wereld na corona door Frank Vandenbroucke 29 juni 2020 (*) Wat bepaalt onze weerbaarheid tegenover coronacrisis? De Standaard Weekblad van 18 april publiceerde een interview met Willem Lemmens en essay Paul Scheffer die ik graag als uitganspunt neem 1 Hun beschouwingen bij coronacrisis zijn bedachtzaam interessant Ze vertellen niet hetzelfde maar er klinkt wel gelijkaardig geluid hebben veel vertrouwen gemeenschappen tot stand komen eerder kleinschalige verbanden veelal binnen bestaande landsgrenzen Hier ligt sleutel zo zou je overeenkomst hun betoog kunnen samenvatten: hechte gedijt verbondenheid ook het nodige politieke gezag Het is dus verbazend dat ze beiden vragen stellen rol supranationale instellingen: daar mankeren immers Op dit punt blijft echter onbevredigend ‘Ik ben groot voorstander Europese solidariteit onvoldoende democratische legitimiteit voor instellingen’ zegt moeten we uit deze ‘maar’ concluderen? Zetten weg rek mooie naïeve dromen? Dat nog vage bekritiseert Nederlandse regering omdat ziet Nederland belang heeft om hoofd te bieden goed Nederlander duidelijk Hij bepleit dienstbare Unie Maar toch komt vooral naar wat kan doen Zo mag geen ‘schuldenunie’ worden ‘De moet verantwoordelijkheid regeringen wegnemen juist staat dragen’ stelt Retorisch – statements feit of gene nemen klinken altijd snijdt hout? men noemt wordt straks misschien voorwaarde nationale terug handelingsbekwaamheid geven bekwaamheid eender welke op onbevredigende gemeenschapszin onderlijnd Integendeel zet dadelijk meer verf iets anders oog verloren wordt: cruciale klassieke verzekeringsmechanismen spelen coronavirus Verzekeringsmechanismen verschuiven inderdaad verantwoordelijkheden steunen zozeer diepe dwingend overheidsoptreden Verzekeringen organiseren creëren sociale samenhang verder reikt dan kring mensen elkaar kennen bijzonders ‘voelen’ zich andere manier identificeren Daar zal eerst In tweede deel schets betekenen ons denken EU schaalbaarheid Een conclusie tegenstelling tussen ‘kleinschaligheid’ ‘grootschaligheid’ vruchtbaar Met perspectief keer derde thema’s gemeenschap overheid individueel gedrag Hoogleraar Universiteit Amsterdam gasthoogleraar UA www frankvandenbroucke uva nl Al virologen tv Waar blijven politici? pp 28- 33; We dienstbaar Europa nodig 40-43 terugkeer verzekeringsparadigma begin jaar sloeg toe Kijk nu landen waar grote groepen verzekerd gezondheidszorg Of zorgsystemen buffers zware schokken vangen vele werknemers gedekt werkloosheidsverzekeringen ontoereikend Niet alleen ongelukkige kwetsbaarder; hele bestel kwetsbaarder pandemie Dit toestand Verenigde Staten Zuiden denk aan rijke zelfstandigen slag zonder bescherming tegen inkomensverlies ziekte wegvallen markten zoals Plots ontdekt iedereen probleem is! Kortom effectieve conditio sine qua non weerbare samenleving Soms spreekt ‘koude solidariteit’ verzekeringen ‘warme vrijwilligersacties initiatieven liefdadigheid uitdrukking ongelukkig vind signaleert werkende kenmerkt: gebaseerd verplichte aansluiting netjes omschreven wettelijke rechten plichten; grotendeels beheerd anonieme administraties2 geborgd overheden Tijdens voorbije decennia verzekeringssystemen toenemende mate kritisch bekeken was omwille bureaucratische karakter ja ‘koud’ belangrijker kritiek dominerende risico’s rijpe postindustriële welvaartsstaten echt verzekerbaar En bezorgdheid ‘morele risico’ Laat beginnen mezelf jaren ’80 eeuw ging vaak debat waarvan vond ‘verzekeringsprincipe’ bijzonder Bismarckiaans traditie Belgische zekerheid sterk daardoor eenzijdig beklemtoonden leidde mijn gevoel al conservatieve opstelling ongerijmdheden Bismarckiaanse erfenis nieuwe uitdagingen bril individuele kon bekijken Zoals velen erg gecharmeerd Pierre Rosanvallon La Nouvelle Question Sociale stelde ‘het verzekeringsparadigma’ basis sociaal beleid voorbij gestreefd was: ongelijkheden hadden volgens hem biografisch karakter; verzekeringstechniek bood antwoord 3 Uit Engelstalige literatuur ‘nieuwe risico’s’ ’90 begon bloeien leek wezen gelijkaardige volgen 4 Anton Hemerijck pleitte investeringsbeleid sterke klemtoon ontwikkeling menselijk kapitaal uitdrukkelijk investeringsparadigma 2 België genuanceerd mutualiteiten vakbonden meewerkende organisaties Repenser l’État-providence Seuil 1995 Giuliano Bonoli New social risks and the politics post-industrial policies in: Klaus Armingeon (eds ) The Politics Post-Industrial Welfare States Adapting post-war to new London/New York: Routledge 2006 3-26 uitgeputte moest vervangen 5 Er steeds zeggen analyses Zeker wanneer lange periode kent economische gezondheidsschokken zo’n context werkloosheid structureel gegeven treft onaangepast ‘menselijk kapitaal’ beschikken risico waarvoor heel geschoold beducht Ook ziekteverzekering beeld tijdens verschoven: geconfronteerd chronische aandoeningen; besef gezondheid levensstijl samenhangt aanwezig 40 maakten overgang mee éénverdienersmodel waarbij lonen vervangingsuitkeringen via één kostwinner gezin ondersteunden tweeverdienersmodel relatie verzekeringsprincipe minima instrumenten armoede resultaat grondig veranderd: volstaan bestrijden ‘huishouddimensie’ aangepakt 6 Genoeg redenen verengen hoe vaststellingen mankeert zeer termijn: (of corona-pandemie) treffen opnieuw belangrijk Die les eigenlijk geleerd bankencrisis 2008: toen economisch financieel monetair sterkere schokdempers ‘stabilisatoren’ economenjargon Nu krijgen dezelfde eens 30 groeide Wie weet verzekering gemakkelijker eigen afschuiven collectiviteit zelfs kantjes af lopen ‘biografisch’ Rosanvallon’s citeren verband houden gebrekkige scholing activering maatschappelijke gevoeligheid groter morele moral hazard jargon geobsedeerd gevaar Voor alle duidelijkheid per definitie verantwoordelijkheidsgevoelig heb verleden herhaald Bij Changing Oxford: Oxford University Press 2013; visie geleidelijk bijgesteld ‘buffers’ intrinsiek onderdeel vormen Deze definieert hij nogal restrictief minimale inkomensbescherming Zie discussie Social Investment as a Policy Platform: European Argument (ed Uses 2017 319-327 Zekerheid vrijheid: richtingwijzers Matthias Somers (red) Fundamenten onzekere tijden Denktank Minerva Brussel 25 2019 86-123 vraag begint stopt ontweken haar beantwoorden moeilijk Kansen missen achteropraken ingewikkeld kluwen omstandigheden weegschaal slaat zelden helemaal door; afstelt beoordeelt conventie contract: gaat metafysisch oordeel ‘eigen verantwoordelijkheid’ waarmee moeras debatten vrije wil terechtkomt Sociaal toetsen ‘verantwoordelijkheid’ complex doorslaat bijkomende moeilijkheid: ouders persoonlijke keuzes verantwoordelijk kunt kinderen níét wilt Opgroeien recept mislukking school leven waartegen beschermen zélfs sommige gevallen deels geringe inkomen Als gelijke kansen leggen Aandacht impliceert meedogenloos bent falen Bovendien gevolgen soms dramatisch kwetsbaarheid eruit voortvloeit fundamenteel hulp willen kwalijke initieel Drugsverslaving evident voorbeeld; gekwetste zelf verkeersongeval veroorzaakte actueel voorbeeld gebruiken: zwaarlijvigheid maakt iemand COVID-19 kans intensive care terecht maken waarop collectieve afgewogen gebruikt; mededogen geeft doorslag dringt mensen;7 verhoudingen beleidsfouten kwetsbaar gemaakt dergelijke pandemie; existentieel ter schieten Zelfs strenge verzekeringslogica limiet principe Moral onvermijdelijk private verzekeringen: zekere gedragswijziging mogelijke misbruik Neem werkloosheid: opdat werkloosheidsverzekering minimum beste sluit géén (en enkele verzekering) mist maatschappelijk doel bekend spreekwoord formuleert zoektocht betere vijand goede Werkloosheidsverzekering bovendien effect onmiddellijke verzekerde werkloze individu efficiënte stabiliseert economie want schok 7 Cantillon et Solidariteit 14 p 36 daarvan koopkracht gematigd baat bij: uiteindelijk minder werkloos (Dit gunstige ‘externe effect’ vergelijken toekomstkansen mogen louter ‘moralistisch’ benaderen Eigen enige absolute ordeningsprincipe geldt zowel onderlinge moraliserende termen fragiele wake-up call zijn: ere herstellen Koud verzekeringsunie u opmerken allemaal is: wie betwijfelt actieve zijn! U sociaal-voelende aarzeling zullen onderschrijven Ongetwijfeld toepasbaarheid meerwaarde beperken ‘hechte gemeenschappen’ verbonden taal identiteit wortels… Unie: zeker gemeenschap’ instelling typische stelling brengen Ik schrijf bewust ‘kan’ ageert verzameling half-afgewerkte dringend afgewerkt Lukken ‘diepe verbondenheid’ onder Europeanen ? hard vereisen voldoende wederzijds vertrouwen; Europees betrokken aanleggen strategische voorraden vaccins medicijnen hulpmiddelen afhankelijk China Dergelijke afhankelijkheid vermijden opdracht uitstek Waarom? voorligt best begrijpen efficiënt verzekeringsmechanisme uitrusting gemeenschappelijk opslaat organiseer centrale voorraad ieder land afzonderlijk medicijn direct beschikbaar infectieziekte zodra ergens opduikt verdere verspreiding snel kop ingedrukt natuurlijk sterker industrie voorwaarden dwingen Om zetten verdeling ervan centraal aangestuurd worden: ieders prioritair nood hoogst gevoelig liefst touwtjes handen Hoewel Commissie sinds SARS Vogelgriep probeert gezamenlijk kopen lukte pas hier mechanisme werken nadat Varkensgriep uitbrak pijnlijke vaststelling inkochten niets overbleef ‘gemeenschappelijke aanbesteding’ bleef wilde vrijwillige samenwerking stap vooruit Misschien ‘intergouvernementele’ laten groeien 8 intergouvernementele nadelen gemeenschappelijke aanbesteding lanceren onderhandeld geïnteresseerde lidstaten tijd vraagt procedures gemakkelijk prioriteit Lidstaten proberen parallelle aanbestedingen zichzelf rijden systeem ingezet aanpak efficiënter weten het: hoofdsteden staan huiverig soort burgers? Hierover deden grootschalig onderzoek 10 000 Onze resultaten zien ruime publieke steun rekenen variant epidemie sterkst getroffen krijgt méér 9 bevolking blijkbaar leiders Muntunie half-afgewerkt glas half vol vergeten Kleine handelsnaties buitengewoon voordeel gehad monetaire stabiliteit hen organiseert onvolledig: plaats instabiliteit wisselmarkten kregen ernstige internationale financiële overheidsschuld financieren zouden intussen hebben: zolang onvolledig fragiel echte herverzekering past plaatje verhaal herhalen Opnieuw draagvlak 2018 organiseerden peiling 19 641 verdeeld 13 lidstaten: vroegen mening inrichting ‘schokfonds’ helpen fatsoenlijke werkloosheidsuitkeringen betalen stijging Fundamentele oppositie bleek beperkt toont se Azzopardi-Muscat N Schroder-Bäck P Brand H Union Joint Procurement Agreement for cross- border health threats: what potential this mechanism system collaboration? Health Economics Law Jan;12(1):43–59 enquête werd afgenomen maart november uitbraak COVID eerste test Nederlanders algemeen behoorlijk gesteld soevereiniteit inmenging erachter aankoop opslag gecoördineerde inzet epidemieën substantiële respondenten terwijl minderheid ertegen inzetten meest vormde Roel Beetsma Brian Burgoon Francesco Nicoli Anniek Ruijter Centralisering EU-beleid infectieziekten ESB 105(4785) mei 228-229 Wetenschappelijk inzicht politiek meningsverschil Pieter d’Hoine Bart Pattyn (red Wetenschap veranderende Lessen eenentwintigste volume 26 Universitaire Pers Leuven 141-167 grensoverschrijdende wijze georganiseerd stijgt ondersteuning gekoppeld voorwaarden: opleiding werklozen Zonder ‘voorwaardelijkheid’ meerderheid vinden 11 schokfonds ‘herverdeling landen’ gevoeligste kwestie: ‘betalers’ ‘ontvangers’? Iets concreter: permanente geldstroom ontstaan Duitsland Spanje Italië? alludeert daarop eurobonds blijkt geldstromen-kwestie werkloosheidscrises opgelegd inzake onderwijs Daarmee garantie termijn tweedeling ontstaat ‘ontvangers’ dergelijk programma onbelangrijk beroert kwesties uitkeringen gewicht schaal Nog gezegd: tolerant ten aanzien herverdelingseffecten eisen ‘wederkerigheid’ matige vorm ‘voor hoort wat’ voelen vanzelfsprekend gewonnen solidariteit: 12 gros Italianen belet varianten Italië onderzochten interpretatie peilingen voorzichtigheid geboden Wanneer voorstellen uitleggen rond mogelijk leiden pro- anti-Europese gevoelens hoezeer voorstel domein versterkt partij campagne voeren daarom ongunstig concrete inhoud gepeild idee veranderen invloed Zeer hangt framing debat: bescherming? vraagstuk doorslaggevend verbazen : enorme Theresa Kuhn Stefano Sacchi David der Duin Sven Hegewald Risk Sharing When Unemployment Hits: How Design Influences Citizen Support For (EURS) AISSR Report (December) Collective identities solidarity: identification patterns preferences insurance JCMS: Journal Common Market Studies 58 76-95 2020; & Preferences unemployment insurance: question economic ideology or support? Public 27:2 208-226 partijen? Partijen helder wensen aannemen daarover publiek gaan Weerbaarheid kleine schaal: onvruchtbare voorgaande besluiten nadenken hoeden simplistische tegenstellingen kleinere schuilt eenvoudige ondanks nuances aanbrengen Mijn beschikbare gedijen grootschalige uitgangspunt toekomst Hoger had toevallig vernieuwde aandacht ontstond ‘sociale economie’: lokale gezocht antwoorden problemen mechanismen welvaartsstaat boden nuttig; nuttig valkuil innovatie kleinschalig initiatief zit logica alléén focust ontwikkelt blinde vlek: onontbeerlijk samenlevingen schokken; radicaal geïnnoveerd (een majeure innovatie) hoger verwees omzichtig omgaan tweerichtingsverkeer ‘warme’ ‘koude’ prachtige beschrijving historische wees Peter Baldwin verzekeringstechnieken leidden ‘risicogemeenschappen’ waarin klassentegenstellingen overbrugd werden robuuste achterban voorzieningen Wil daarmee wijst persoonlijk engagement gemeenschappen? Toch Sterker ‘de overheid’ vergist misverstanden vermijden: Solidarity Cambridge: Cambridge 1990 toepassing gedachte zie Waltraud Schelkle Monetary solidarity justice: difference do these norms make euro area reform paper presented at conference ‘Is Europe Unjust’ Firenze 16-17 September verwijst D Stone Beyond Hazard: Insurance Opportunity Connecticut (1) 12-46 identificeert vormen: standaarden welzijn; betekenis bepaalde enz borg tekent af: ethiek dagdagelijkse Denk personeel zorginstellingen naleven ‘social distancing’ wetten reglementen gegoten effectief reusachtig controleapparaat slechts burgers spontaan regels houdt mooi liefde legde Inge Vervotte verwacht zegde kunnen: legt civil society Bouwend theorievorming schrijven Samuel Bowles Wendy Carlin narratief succes verhouding ‘markt’ ‘staat’ kwaliteit normen ondersteund 15 overtuiging paradigma bepleiten voert politiek-filosofisch enigszins nostalgische noot pleidooi gemeenschapsvorming filosofische discussies ‘liberalisten’ (waarvan John Rawls boegbeeld was) ‘communautaristen’ (waarbij Michael Sandel hoorde) vierden hoogtij loopbaan 16 Naar essentie progressieve ‘liberals’ ‘toegeven’ Je ‘communautarist’ volgende inzicht: rechtvaardige Althans voorlegde doctoraat geschreven midden spoor 17 beetje stof plots uitermate driehoek ‘staat markt’ achtergrond klimaatcrisis onrechte vergeleken vergelijking ver doorgetrokken bedreiging uitgaat speelt ‘hier nu’ virus parallellen aanpakken afspraken samenwerking; geplaatst daarin treden Tegelijkertijd duurzame overheidsinterventies gedragsverandering talloze begrepen omgezet praktijk ‘gezag’ nabij Laten terugkeren normaliteit coming battle narrative VoxEU https://voxeu org/article/coming-battle-covid-19-narrative; Shrinking capitalism American Economic Review Papers Proceedings 110(5) ca geleden systematische kritieken Rawls’ Theory Justice vanuit ‘communautair’ boek Liberalism limits justice 1982; 2nd edition 1998 overzicht Adam Swift Stephen Mulhall Liberals comunautarians Blackwell 1992 Individual Ethics an Open Society: Equality Responsibility Incentives Springer Berlin York 2001 dagelijkse handelen kilometerheffing opleggen personenwagens: Vlaanderen klimaatwet doelen oplegt burger aanspreken ecologische voetafdruk ‘goed gedrag’ codificeren Politiek 21ste gelaagd zwaartepunt terugtrekken gemeenschappen’: steden gemeenten regio’s natiestaten EU… Net èn-èn tegelijkertijd Ons wetenschappelijk Antwerpse leermeerster Herman Deleeck scherp