Download fulltext
t354

Eindeloopbaan: aandachtspunten voor het federale en Vlaamse beleid In deze bijdrage ligt de klemtoon op Aange- zien dit themanummer van Over Werk zich richt tot overheid kan verbazen Voor is ech- ter cruciaal te weten hoe eindeloopbaanbeleid ontwikkelt Vanzelfsprekend heeft geen be- voegdheden inzake pensioenen; met uitzondering aspect ‘activering’ (en specifieke kwesties zoals kwaliteit out- placement) zij ook bevoegdheden over uit- tredestelsels die toelaten dat mensen reeds hun pensione- ring arbeidsmarkt verlaten Toch pleit ik een bijzondere aandacht ontwikkelingen terrein om verschillende redenen De eerste reden beleidsimpul- sen voorbije vijftien jaar rol speelden in stelselma- tige stijging werkzaamheid ouderen Vlaanderen stand gekomen zijn niveau tweede pensioenbeleid impasse terechtgeko- men daardoor kruispunt staat: vraag welke weg ingeslagen wordt uit geraken belangrijk derde moet anticiperen koers zal volgen kort toelichten basis gunstige dus optimistische) hypothese richting zou kunnen inslaan & Van Steenkiste 2018a) Ver- schillende factoren – niet alleen verklaren waarom tredeleeftijd toeneemt Vlaande- ren België meeste Europese landen Maar speelde toch rol: relatief sterkere toe- name uittredeleeftijd bij vrouwen periode (2001-2011) mee verklaard worden doordat officiële pensi- oenleeftijd 2009 geleidelijk werd opgetrokken pensioenleeftijd mannen (65 jaar) uittredeleef- tijd gesproken sterker mannen; hangt sa- verstrenging leeftijds- loopbaanvoorwaar- den recht vervroegd pensioen regering Di Rupo doorvoerde 1 Daarnaast beslissing Vlaam- se Regering voorwaarden opname terbe- schikkingstelling voorafgaand aan (TBSVP) koppe- len datum waarop iemand kon gaan Wellicht droeg verstren- ging toetredingsvoorwaar- stelsel werkloos- Impact Sinds 2000 stijgt leeftijd Vlaan- deren treden gestadig (Scholiers heid bedrijfstoeslag (SWT) verhoging Dit toetredingsvoorwaarden pen- sioen verdergezet door Michel alhoewel meest besproken maatregel laatste verhogen wettelijke 66 2025 67 2030 tijdens komende legislatuur nog enkel effect hebben beloofde pil ver- hogen verzachten uitzonderingen creëren zogenaamde ‘zware beroepen’ sociale partners slaagden er akkoord vinden wat zware beroepen Minister Pensioenen sloot deel vakbonden overheidspersoneel regeling openbaar ambt (om ge- plande afschaffing ‘preferenti- ele tantièmes’ ambtenarenpensioen deels compenseren) raakte geblokkeerd menings- verschillen schaduw bijzonder gevoelige kwestie boven hele pensioenbeleid; volgende slechts nieuwe werven pensioen- ein- deloopbaanbeleid beginnen wanneer opgelost noodzaak flexibel pensioenstelsel Een uitweg mogelijk indien consistente keuze maakt wil zeggen waarin ruime keuzevrijheid bestaat betrek- king moment zo georgani- seerd ze zowel billijk als financieel duurzaam krijgt dan minder dramatisch karakter Commissie Pensioenhervorming 2020-2040 (CPH) gaf 2015 rege- advies flexibiliteit pensioenstel- sel Ze stelde flexi- biliteit Belgische verder diepen consistent maken (Commissie 2015) Onze idee was lengte loopbaan spil vormen doorslaggevend opnemen We bepleitten grote konden maar we stelden vervroegde sionering ‘negatieve actuariële correcties’ ingevoerd zouden Dergelijke correcties bestaan (meer) België; ons land daarin zeer uitzon- derlijk Actuariële zorgen ervoor (verwachte) totale som pensioenuitkeringen krijgen (verwacht) overlij- statistisch beïnvloed Bijzonder voorstel negatieve gebaseerd CPH uitdrukkelijk lagere voeren Inzake pleitten iedereen toegankelijke gelijke vereiste loopb- aanduur Wel aparte berekening pensioenhoogte: sneller opbouwen anderen hen oen ten dele compenseren eerder marginaal moest blijven procedure volledig verantwoor- delijk selectie dergelijke binnen beperkte gesloten budgettaire enveloppe Laat me concreet voorbeeld geven techniek leggen Neem begon werken 18de (een weinig geschoold ie- mand) daarnaast pas toen hij 22 hooggeschoold iemand) bijvoorbeeld vanaf 63 zonder enige correctie (zijn omvat 45 jaar; laat waarrond of positieve optreden) hooggeschoolde wel Nog anders gezegd: laaggeschoolden begonnen ‘normale’ hooggeschoolden 22ste ‘norma- le’ Wie stopt haar ‘normale pensioenleeftijd’ gepenaliseerd diegene 18 wachten 63ste verjaardag vooraleer kan: (geheel gedeeltelijk) opneemt facto gaat cor- rectie toela- vrij combineren betaalde arbeid moeten voldoende krachtig Indien zwak zullen veel slecht uitdraaien betaalbaarheid systeem Opdat sterke pensioencorrecties teerbaar je gemakkelijk lang volhoudt rekenregels hoogte bepalen iets gunstiger Dat nadelige correc- ties kun- nen neutraliseren Hoelang cruciale essentie afweging tussen mate soepel ener- zijds gemiddelde pensioenen anderzijds Als loopbaan- voorwaarde soepelheid leidt praktijk gemiddeld kortere loopbanen norm goede pensioe- leiden loopbaanvoorwaarde loop- baan dichter buurt maatschappelijke versterkt getrapt Men onderscheid loopbaanduur toegang geeft gedeeltelijk ‘deel- tijds pensioen’ langere waarna op- genomen daar ver deeltijds moge- lijk enkele jaren ‘volledig’ termijn plaats komen uittredestelsels nu Afhankelijk formules deel- huidige (zie Cockx Dejemeppe Vanderlinden 2017) ‘deeltijdse pensionering’ ontwikkelen veronderstelt echter peil vol- doende goed is: gedeelte opgenomen komt bena- dering immers korting (voor gedeelte) blijft einde leven breed vervroegingsformules risico lage waar vandaag rust lager Betere veron- derstellen samenleving bereid financieren; omwille evenwicht generaties vereist bereidheid gemiddel- langer Daarmee cirkel rond: uitdaging organiseren verbeteren Zoals gezegd benadering radicale variant inhou- helemaal minimale meer (alléén telt) lijkt standig: uiteindelijk mijns inziens best combinaties duur leeftijd- loopbaanvoorwaarden soe- peler lijnen inspiratie pleidooi volgd: speelt mogelijkheid wilde horen Sterker bestaande slimme wie doorwerkt zogenoemde pensioenbonus afgeschaft Om leidspiste bepleit duidelijk nodig dieper inga discussie Goede praktijk: Tot 2014 kregen gebruik maakten doorwerkten strikt geno- elke dag doorwerk- kleine bonus nam vorm forfait extra interessant men- gold gelijkgestelde periodes SWT (brugpensioen) werkloosheid: effectief Concreet 65 40 had één nadat gaan; hing net samen Met andere woorden: Jan Piet even oud waren bo- nus opbouwde terwijl (omdat Jans vroeger gestart was) Het bouwde ouder Piet) Doordat toegevoegd sioenbedrag doorbrak (relatief lage) berekeningsplafonds gelden werknemers zelfstandigen pensioenbo- hield evenmin rekening principe ‘eenheid loopbaan’ werknemers- zelfstandigenstelsel ander betekende aanmoedigde onaf- hankelijk bijkomende pe- riode effectieve tewerkstelling verdiende; koos doorwerken beloond paste dynamische actief blij- ven functies carrière gemaakt argument waarmee uitlegde sterk ef- fect verlengen juist mogen verrassen Aangezien invoering inhield invoe- a priori twee effecten uittredegedrag verwachten degenen werk loopbaan: enerzijds prikkel uittrede stellen (het ‘substitutie-effect’: opportuniteitskost ter- ‘verloren groter) ander- vervroegen ‘inkomenseffect’: opbouwt Veronderstel bestaand budget (zonder bedrag) invoeren pensioenleeftijd) malus wette- lijke dergelijk scenario zijn: inkomenseffect substitutie-effect dezelfde Achteraf bekeken oenbonus vooral efficiënte manier oenen verhogen: verbetert reeks negatief feitelijke krijg licht po- sitief Anders aanzien verbeterde pensioenbedrag ontstaat gecombineerde bonus/malus verbetering evo- lueert dynamisch ontstaan Veron- derstel leeftijdsvoorwaarden toekomst strenger worden; vergroot globale ‘substitutie-effect’ spelen beduidend werknemer loon na vier eer- der (op 61 41 hoogde circa 2 5% gelijkaardige werkte laag verhoogde (Com- missie tabel 4-B pp 19-20) Deze weegt absoluut tegen winst boeken zette stap terug voor- naar logischer resultaat echt duurzame qua Nochtans ‘deeltijds Principieel uitstekende stel- brengen verkiezingen parlement goedge- keurd beantwoordt opvatting genieten wer- kende voldoen tewerk- gesteld geweest belope 80% voltijdse betrekking gedurende twaalf kalendermaanden voorafgaan aanvraag Hij bovendien beroepsactiviteit zodanig verminderen hoger 50% administratieve bepalingen vereisen specifiek controleapparaat; houden ze- kere onrechtvaardigheid werkten verdienen (50% levert ene andere) zinvolle aangevoerd al onderlijnt evenwel beter herinvoering (fors versterkte) toe bijdragen dubbelslag tekenen pensioenbeleid: verbe- teren correcte incentives mits verdere modulering allereerste prioriteit eerst berekenen impact fors versterkte pensioenbonus: laagste toekomstige begrotingen bonusformule deeltijdse omkaderen Vervolgens onderzocht verbeteringen ni- veau haalbaar alle duidelijkheid ben getrouwd precieze formule vroegere pensioenbonus; essen- tie logisch baangevoelige pensioenvervroeging ontmoedigen uitstel aanmoedigen Zo kun vrijheid Parallelle uitdagingen Vlaams Gezien situatie belang federaal sioenstelsel flexibi- liteit verlenging hand Mensen natuurlijk doel zich: wel- actieve fase Werknemers tevreden gepensioneerden inkomen schikken houdbaar vertrouwen inboezemt elementen bre- verdelings- welzijnsvraagstuk via beleidssporen wijze bredere welzijnsoverwegingen spoor betreft levenslang leren gerichte activering vierde steunt selectieve bijdrageverminderingen werkgevers tewerkstellen Ik con- centreer onderzoek et (2017) kritische vragen bijdrage- verminderingen voorstander kritisch voorzag jongeren resultaten medeauteurs doen nieuw nadenken Zij vast 2002 georganiseerd werden positief hadden tenzij sectoren brugpensioen zelfs stond tegenover diegenen on- leeftijdsgrens vielen onderliggende analyse inte- ressant werpt gevolgen volgt ga hypo- these kiest inbegrip bekijk alsnog hypothetische ervan brugpensionering toelaat oudere ontslaan kostelijk werkgever werk- gevers beschikken dienst vaak vergelijking toegevoegde waarde zelf leveren bedrijf Precies daarom gunstig deelgroep goedkope ont- slagen groot verschil pensioen: afdanking vrijwillige hem verplichten Deeltijds consequenties (vandaag SWT) omdat meetelt latere nemen onder zekere druk precies ogen productief gezorgd werkge- vers ‘dumpen’ gebeuren bijdragevermindering uitsluitend toegespitst leeftijdsgroep (deeltijds) zinvol stelt baten opwegen kosten (Cockx daarover optimistisch) oog samenhang beleidsagenda dringend vergt 3 aanbodzijde pre- ferenties terugbrengt thema ‘kwaliteit werk’ ontbreekt controle eigen zelfsturing autonomie belang- rijk beleidsinitiatieven verleden innovatie arbeidsorganisa- agenda (zoals Flanders Sy- nergy) opnieuw stof gehaald Wat wetenschappelijk internationaal derzoek welzijn betekenis werkne- mers zaak maximaal va- loriseren vullen beleidsuitdagingen Ten gronde breder louter vermijden wig loonkost produc- tiviteit voortijdige uitstoot arbeidsproces volgens schets- kansen biedt ervaren slag willen Zowel belangrijke hefbomen handen ontwikkeling stimuleren Frank Vandenbroucke Universiteit Amsterdam Noten 1. besluiten econometrisch verho- Scholiers Vansteenkiste ontleent overtuigingskracht snelheden toenam 2012 2. context vind evident zeker middengeschoolde 2015a 2015b) cijfers (2018b) sterken overtuiging zeg- gen acties laaggeschool- situeren domein bege- leiding opleiding eventueel aangevuld lastenvermindering kwetsbare doel- groep (maar jongeren) 3. Verloning anciënniteit onderzoekers tegenstrijdige signalen rond Bibliografie B M Linden België: werkt beleid? Tijdschrift Steunpunt 27(1) 99- 107 Leuven: / Uitgeverij Acco (2014) betrouwbaar sociaal contract Voorstellen structurele hervorming pensioenstelsels Brussel juni (2015) Zwa- re eerlijke pensioensysteem Aanvullend Com- april S (2018a) Uittredeleeftijd neemt versneld kaap zicht (Werk Focus 2018 nr 14) Leu- ven: Doelgroepen werk? blik arbeidsmarktpositie doelgroepen Doelgroepenbeleid 28(1) 19-26 F (2015a) arbeids- markt verspilt zwakste betaalt Morgen 4 februari p 24 (2015b) impulsen helpen Tijd 13 november