Download fulltext
a363

167 11 Europese solidariteit De Unie heeft een sociale dimensie nodig Frank vanDenbroucke Universiteitshoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam Sociale onzekerheid wordt vaak in verband gebracht met het wegval- len grenzen overtuiging bestaat dat internationale concur- rentie vrijheid kapitaalverkeer en arbeidsmigratie onze nationale stelsels zekerheid ondermijnen Als zo is wat kunnen we er dan doen? Moeten ons beleid op hoger niveau organiseren bijvoorbeeld Europees? In dit hoofdstuk ga ik deze vraag onderzoek mogelijkheden daarvan Het optimisme pioniers Kan je economische afbreken markten één maken zonder gemeenschappelijke standaarden voor minimumlonen bijdra- gen uitkeringen? integratie soci- ale harmonisatie? Die vormde al punt discussie jaren vijftig toen oprichting Economische Ge- meenschap (de voorloper Unie) werd voorbereid Er zelfs heel rapport gewijd: Ohlin-rapport uit 1956 Kort samengevat zei mogelijk was harmonisatie Bertil Ohlin ging ervan verschillen lonen tussen betrokken landen samenhingen productiviteit Hoge werden uitbetaald waar Daarom hoefde men niet te vrezen neerwaartse druk zou ontstaan bij vrijma- ken handel onderstreepte wel mogelijke uiteen- lopende ontwikkelingen inzake gecorrigeerd zouden worden door aanpassingen onderlinge wisselkoersen had dus over muntunie (want die laat geen toe); onbelang- rijk voorbehoud grondleggers project hebben gevolgd Ze waren overtuigd bijdragen ontwikkeling sterke welvaartsstaten overtui- alleen groei alle deel- nemende bevorderen maar ook economisch minder ontwikkelde andere gaan inhalen: convergentie-machine zorg kon gerust gemoed overgelaten voldoende vakbonden politieke partijen bestaan om vruchten netjes verdelen afspreken Landen so- ciaal vooropliepen geremd hun beleid: werkt opwaarts neerwaarts geschiedenis ongelijk gegeven tenminste tot halverwege 2000: inhaalbewegingen nati- onale gingen hand Sindsdien zien echter barsten model eerste barst geleidelijk zichtbaar meerdere hoogontwikkelde zoals Zweden Denemarken Duitsland neemt ongelijkheid toe sinds begin eeuw Zou laatste uitbreidingsgolf Euro- pese hebben? vandaag zijn alleszins grotere (kleinere) negentig véél (nog kleinere) Gemeenschap zestig tweede − spectaculaire scheur eigenlijk crisis 2008: conver- gentie-machine stokte noorden zuiden dreven elkaar Dit natuurlijk alles Kortom: lijkt meer terecht; 2008 binnen aantal lidstaten name eurozone Nederland behoort groep sterk toegenomen hier gegroeid Dat onder verregaande flexi- bilisering Nederlandse arbeidsmarkt flexibilisering sommige mensen weer economie competitief blijven zeer con- currentiële omgeving België sprake stijgende bleef beperkt Bel- gië kent problemen grote relatieve armoede kinderen samenhangt feit veel le- ven gezin waarvan ouders werk lage uitkeringen Ik onderstreep omdat ze aantonen machteloze speelbal golven internationalisering; maakt groot verschil (Vandenbroucke 2017; 2019a) Daarmee wil ontkennen sociaal kan zetten bestel meest Om ander juiste perspectief plaatsen start blik Minimumlonen Europa: inhaalbeweging Figuur 1 toont hoogte minimummaandlonen 2004 zwarte balkjes) 2019 grijze balk- jes) uitgedrukt euro’s Europa Op horizontale as staan algemeen geldend officieel vastgelegd minimumloon minstens (Duitsland Italië daar bij) verti- cale bedragen of koopkrachtpariteiten Zwarte balkjes: minimummaandloon (eerste semester) Grijze bolletjes: omgerekend (kkp) Getallen namen landen: reële stijging (in procenten) rekening houdende consumptieprijzen elk land Bron: Eurostat-website eigen berekeningen gerangschikt basis minimum- loon 2004: Bulgarije laagste Luxemburg hoogste enorm figuur lan- den Oost- Centraal-Europa; Portugal Spanje Ierland tijdens voorbije vijftien jaar stegen nog als corrigeert inflatie getallen geven ‘reële stijging’ zeggen koopkracht: hooguit 2 procent periode jaar; 5 procent; Griekenland daalde koopkracht 13 pro- cent steeg 204 verdrievoudiging bolletjes vergelijking concreet kopen verschillende Met evenveel Letland Litouwen gemiddelde prijspeil lager ligt Deze omrekening ‘koopkracht- pariteiten’ heet verandert plaatje slechts 27 houden leven duurder blijkt 41 concurrentievoordeel mini- mumlonen ten opzichte deel altijd pak goed- koper iets evolueert handomdraai veranderen Wat leren 1? kijken naar Cen- traal-Europa optimistische verhaal eer- ste gezicht bevestigd worden: convergen- tie-machine goede richting afspraken nieuwe profiteerden econo- mische eenmaking enorme stij- intussen gedwongen beneden passen goed nieuws Maar anders: terug lange loonmatiging Frankrijk onderkant loonwaaier belangrijke werknemers haast vooruit uitging muntunie: Duitse stond volledig teken Aangezien wijzigen min loonbeleid sterkste volgen zeker be- kijkt langere termijn dramatische uitwerking gaat impact uitbreiding mate algemene gevoerd misstanden detachering vereisen wetgeving Wil mijn evolutie Centraal-Europa beweren helemaal dumping – oneerlijke concurrentie lagere voorzieningen uitgebreide Europa? Neen geconcentreerd bepaalde sectoren illegale situaties gebrek controle inspectie groeiende gebruik mistoestanden geleid Detachering betekent werknemer (bijvoorbeeld) Polen contract blijft Poolse werkgever gevestigd Zijn verplicht geldende Neder- betalen loonkosten gedetacheerde laag houdt We afschaffen eengemaakte markt immers dienstverlening (Bijvoorbeeld: Stel Italiaans bedrijf Ne- derlands gebouw voorzien airconditioning installatie mankeert moet misschien Italiaanse technici derland sturen enkele dagen Je eisen Italianen ingeschakeld landse want hopeloos ingewikkeld ) deta- chering vlucht genomen niets Acties daarrond ge- lukkig Vanaf 2020 dezelfde minimale loonvoorwaarden genieten controlemogelijkheden aanzienlijk verbeterd Ook afgesproken arbeidsmarktautoriteit komt waarin arbeidsinspecties samenwerken akkoord trans- portsector bedrijven lagelonenlanden transportbedrijven hogelonenlanden onderuithalen besprekingen maatregelen tegen praktijken dum- ping sector vergevorderd Alhoewel grootschalige gunstige ontwikke- lingen toch Europe- se Vanzelfsprekend zal armer Europees tijd liggen rijker land; regel werkenden gedetacheerden recht Daarover duidelijkheid anders gemakkelijk secto- ren werken meegenieten welvaart manier gekoppeld (hoe dergelijke kop- peling geregeld via overleg wettelijk principe zijn) Sociaal ervoor zorgen haar beurt volgt zaak rechtvaardigheid; evenwichtige ling Migratie hoeft leiden Straks kom eerst kwestie aanstippen: invloed migratie meeste doen de- tachering arbeidscontract land: 2017 ruw geschat zowat 10 miljoen Europeanen 8 detacheringen (European Commission 2018) Voor hen gel- loon- arbeidsvoorwaarden rechten plichten daarbij horen rijkere belang hebben: willen stelsel zeker- heid komst Roemenië lagen 2000 betekende extra currentie Verenigd Koninkrijk geschoolde En gebeurt hangt af waarop georganiseerd Neem Koninkrijk: flexibel weinig besliste bovendien vanaf deur meteen open langrijke instroom veroorzaakt boost geeft segment betaald gewerkt mag verbazen Tegelijkertijd Ver- enigd groeiend tekort huisvesting gezondheidszorg Britten zich toene- mende begonnen toegang verwonderlijk factoren spelen bele Britse makelij: opgelegd heeft! leidt genuanceerd geantwoord hoge type aanbiedt migranten daardoor aantrekt Pijler Rechten gebaseerd vrij verkeer mooi behoud méér stichters (en Ohlin) ogen hadden Niet beter samen- werking inspecties ‘eerlijk mensen’ (fair mobility) belangrijk doorgeschoten vormen flexibiliteit banden gelegd geïnformeerd arbeidsvoor- waarden uitzondering gedekt minimumlonen… principes moeten gelden harmonisering systemen gelijken details respect geformuleerde grondprincipes keurden Commissie Parlement samen daarnet geformuleerd heb vind lijnen vormt uitgangspunt toekomst mooie totaal twintig plechtig onderschreven volgende geconcretiseerd tastbaar Sommige zullen veran- deren toegepast worden; vooral erg Een voorbeeld iederéén bescherming krijgen; zzp’ers geval: pensioen ziekte-uitkeringen werkloosheid consequent daarom verklaring kapitaal steeds duidelijker kapitaalver- keer funeste vorm belastingconcurrentie; proberen lokken verlagen winstbelasting Uiteindelijk schaadt iedereen correcte noodzakelijk onderdeel correct belas- tingstelsel welvaartsstaat financieren spelregels vennootschapsbelasting noodzaak internationaal vraagstuk verder reikt stand komen: eerlijk verlopen complexe uitdaging monetaire ver- taald concrete initiatieven ie- dereen vertaald aanbeveling ‘zachte’ weg blijkbaar enige voor- uitgang boeken toepassing komende stipt schokdempers ‘stabilisatoren’ jargon eco- nomen Verenigde Staten Sta- sociaal-economische financiële risico’s indivi- duele staten opgevangen fe- derale Amerikaanse niveau: geldt zowel crisissen banken werkloosheidskas nood hoog gestegen biedt federale steun enigde vanzelfsprekend; grotendeels voorhand gediscussieerd uitbreekt zorgt stabiliteit onbeheersbaar dreigden kwam gang; vereiste moeizame besprekin- waardoor uiteindelijk harde voorwaarden Vele experts eens solidaire verzekeringsmechanismen opzetten zodat lidsta- verzekerd wanneer getroffen ernstige idee ‘schokfonds’ doeling permanente herverdeling armere brengen verzekering: tijdelijk geholpen zo’n schokfonds ontworpen doet beroep aannemen; mogelijkheid werkloosheidsuitkeringen uniforme werkloosheidsverzekering komen; werkloosheidsstelsels bui- tengewoon complex Wel werkloosheids- verzekeringen deelnemende voldoen: genereuze werkloos- heidsuitkeringen; dekking effectieve activering werklozen inmiddels Anders gezegd: nodig; zekere convergentie betreft dergelijk gedis- cussieerd politiek verzet nogal politici misbruik krijgen kiezers opbren- nochtans voorkomen: daarnaar studies gedaan opinieon- derzoek bewijst draagvlak grensoverschrij- dende 2019b) baat ont- wikkeling lonen: gelijke tred arbeidsproductiviteit nu geval lang gematigd; gevolg onevenwicht handelsstromen verdeling rijkdom beide onwenselijk organisatie verschilt elke lidstaat gecoördineerd Naar Toen gang bracht geloofde volstond; veranderd: Enerzijds omwille unie ‘schokdempers’ waarmee klassieke opdracht uit- komen anderzijds uitbreiding; verkeer’ vereist sterker regelgevend kader pleit Unie: níét welvaartsstaat; wel- vaartsstaten gedijen instellingen supranationale domein selec- tief domeinen ondersteuning plechtige afkondiging stap Ursula von der Leyen uitdrukkelijk verwees agenda zij kandidate juli voorgelegd belooft daarin ‘actieplan’ voeren ‘wettelijk instrument’ verzekeren iedere ‘fair minimumloon’ verwijst zware schokken helpen ‘herverzekering’ na- tionale regeringen twee opdrachten: omzetten hele Unie; versterkt veilige haven uitmaken Literatuur European 2018 Annual Report on intra-European Labour Mobility Vandenbroucke Nederland: kleine Vierendertigste Pacificatielezing Breda Via: www frankvanden- broucke uva nl 2019a Addressing Global Inequality: Is the eu Part Equation? In: Diamond Patrick (ed The Crisis Globalization: Democracy Capitalism and Inequality Twenty-First Century London & New York: Tauris frankvandenbroucke 2019b s&d 76(1)