Download fulltext
138a-Redevoering-redenaarsconcert_Geluk_jan2011

1 Geluk als doelstelling geluk Een pleidooi voor vitaliteit * Frank Vandenbroucke Redenaarsconcert “De Triomf van de Menselijkheid” Brugge 8 januari/ Gent 12 Antwerpen 15 januari 2011 En se concentrant sur “favellar in musica” l’expression musicale du “je” Monteverdi place l’individu au centre nouveau monde musical: il donne le moyen en tant que compositeur d’exprimer sa vision personnelle permet chanteur soliste son émotion et condition humaine invite l’auditeur à projeter dans l’oeuvre prendre part par biais intelligence sensibilité propre (…) un mot c’est l’aventure l’interprétation qui commence: nous interrogeons ce dit travers elle la ses interprètes y projetons enfin nos propres questions inquiétudes valeurs Bernard Foccroulle La musique naissance moderne1 Gioia – “Had ik zoveel harten hemel sterren heeft gebladerte heuvels dragen groene mei allemaal zouden ze vol zijn overstromen het dat me vervult ” Kan je innig mooier laten klinken dan Orpheus Rosa del Ciel? Heel terecht zingen herders nimfen op einde eerste bedrijf: “Vandaag is zó gelukkig er niets méér waar hij nog naar zou verlangen Als zo cruciaal alles omvattend één ander onderwerp ons moet bezighouden dan… geluk? Zou politiek niet moeten hebben: veel mogelijk mensen? We hebben natuurlijk over uitbundige maar – om eenvoudig te houden tevredenheid leven we leiden Dat daarvoor zorgen was stelling Jeremy Bentham filosoof uit 18de eeuwse Verlichting Toen economie begon studeren waren mijn cursussen doordrongen utilitarisme Of beter een nogal magere erfenis daarvan Het ene mens bleek ondanks enthousiasme immers moeilijk vergelijken met andere rekenkunde waarbij mensen bij elkaar optelt of verdeling weegschaal legt onmogelijk erkenden utilitaristen na enige wat kon veronderstellen zich hun keuzes door eigen ondersteunde uitsluitend naïeve theorie efficiëntie markten vrije keuze garantie maximaal individueel verhinderde uitspraken sociale rechtvaardigheid Ik eigenlijk wàt blij verlost werd Met dank aan John Rawls: die formuleerde robuuste maatstaven zoiets nevelig “geluk” Rawls “theorie rechtvaardigheid” opgebouwd vanuit fundamentele kritiek Je middelen toelaten levensplan goed realiseren inkomen vermogen bijvoorbeeld eerlijk verdelen Over kan iets zinnig vertellen Bovendien zélf verantwoordelijk doen waarover beschikken Ze ook recht erg verschillende opvattingen gaan a priori alle “een leven” gelijk stellen stelt dus scherp zgn “primaire goederen” Amartya Sen meer fijnmazig Toon Vandevelde Mark Elchardus Isabelle Devos Bart Martens Anton Delbarre Agsteribbe Gerd Bours Philippe De Coene wie ter voorbereiding besproken heb Francis Maes bijkomende opmerkingen Kim Lievens praktische hulp Zij zullen ongetwijfeld zeer verbaasd gekomen verantwoordelijkheid ligt geheel mij 2 daardoor sterker alternatief ontwikkeld Hij beklemtoont reële mogelijkheden deze dingen toestand waarvan redenen waardevol vinden Maar kijk terug Richard Layard gerespecteerd econoom inspirator activering werkzoekenden jaren ’90 pleit sinds enkele onomwonden terugkeer beste beleid datgene grootste oplevert Want zegt samen vele “gelukswetenschappers” wél objectief vaststellen zelfs blijkt dan? Westen al tientallen gestaag rijker worden geen spat gelukkiger! suggereert volgende verklaring: “Sinds Tweede Wereldoorlog hoger nationaal inderdaad tot toename geleid rijke landen tenietgedaan leed gevolg minder harmonieuze verhoudingen Let wel staat ver af beschouwt individualistische non-filosofie onstuitbare individualisme bracht aldus “niet omdat ieder individu gretig deed zichzelf krijgen echt willen concept algemeen belang nodig waaraan onze bijdrage leveren ”2 “Het ideaal Verlichting” “definieert iedereen wordt verlangd evenveel anderen geven onszelf medemenselijkheid vanzelf bevordert isolement verbreekt ”3 weet 1990 stichter-directeur befaamde Centre for Economic Performance (LSE) boek Happiness verrassende lectuur hoofdstuk “Hoe maken ratrace?” eindigt beschouwing: “Zekerheid èn innerlijke rust goederen groeien afnemen naarmate Toch onder bovenlaag Europa Verenigde Staten gemeengoed geworden verandering vernieuwing hoogste doel beschouwen Niets innovatief Bureaucraten slaan opgewekt saneren overheidsdiensten bewust feit iedere reorganisatie persoonlijk vertrouwen gevoel zekerheid grote schaal schaadt kritische vaststelling leidt hem sleutelvraag: “Wat groter krijgen?”4 Vergis u echter economische neemt welfare-to-work waarmee Europese regeringen aanzette goede midden kiezen tussen harde aanpak ogen “lankmoedige Frans-Duitse manier” 5 roep alleen flexibiliteit arbeidsmarkt vindt verstandig precies onzekerheid creëert “In plaats daarvan” schrijft “zouden zowel betrekking alsook flexibele lonen [waarmee doelt decentralisering loonoverleg inruilen loonstijging werkzekerheid] nastreven ”6 Layard’s conclusie beenhard: discrepantie rijkdom zoals meten Bruto Nationaal Product prioritair thema vormen 7 denk juist heel concreet maken: bijsturingen onderwijsbeleid werkgelegenheidsbeleid gezinsbeleid gezondheidsbeleid geestelijke gezondheidszorg … toch geloof altijd regel heldere opvatting geeft Politiek instaan rechtvaardige samenleving herleiden “zoveel geluk” veronderstelt rechten vrijheden; tegenslag waarvoor niét solidariteit herverdeling daarmee samenhangt; herverdeeld worden; grenzen lidmaatschap dus… dissidente stem Van Parijs laat prachtige verzamelboek Leo Bormans Geluk: “Allemaal maatschappij gelukkige maatschappij” 3 Waarom vind geluid? Wel meetbaar kunnen optellen aftrekken vergelijken… schort idee dé geslaagd Neem vrouw haar mensenrechten ontzegt vrouwen: zeggen is? vreemd vrouwen spreken vervolgens Aristoteles voeren want vreselijk dwaze gezegd wijze verteld Werkelijk betekenis ontwikkeling menselijke activiteit doel-stelling Deze liberalisme opvat vrijheid-blijheid-zonder-meer zéér anti-liberaal hebt plichten tegenover plicht jezelf (maar toegegeven zo’n armzalige doe aantal liberalen onrecht aan; zij verwijzen Stuart Mill) daar perfectionist in: moest beantwoorden standaarden uitmuntendheid vertalen perfectionistisch filosofe Martha Nussbaum doet garanderen voldoende mate beschikt ontwikkelen overeenstemming sterke waardigheid Hoe verder gebruiken welke richting ontplooien welk spoor opbouwen geldt hanteert perfectionistische 9 eens gaat geluksgevoel ben politicus milde versie ten persoonlijke titel strengere sturen gelukswetenschappers af? Neen Verstandige filosofen concrete beschouwingen vaak Op vraag antwoordt Christopher Peterson twee woorden samenvatten: “andere mensen” “Affiliatie” (verbondenheid anderen) meest ontwikkelingsmogelijkheden “Geluk vloeit voort verbondenheid engagement acties bevestigen Zingeving andersom” Gary T Reker Ook sluit perfect raad materiële nooit “alle neo-Aristotelianen delen” 10 Beeld volgt louter gedachtenexperiment samenlevingen Justland gelukzalige Happyland spelregels rechtvaardiger vast gemiddeld gelukkiger minst gelukkigen Zouden besluiten misschien rechtvaardigheid? dun weinig oog voorwaarden geluk; enge herverdelen draait rond geld bijvoorbeeld? Kortom frisse vertaling oude levert nuttige spiegel ideeën blijft precieze zien krijgt? lang bezig houdt land economen Erik Schokkaert 11 zegde loopt mank onderscheid “geluksgevoel” “tevredenheid “rechtvaardigheid” praktijk lijken relevante definities gelijkenissen vertonen Mensen wijzen “intrinsiek egalitaire karakter ware gelukspolitiek eenvoudiger ongelukkigen Omdat armoede funest geluksbeleid egalitair” 4 “maar vertoont verwantschap welvaartsstaten voorbije vijftig jaar Noordwest-Europa levenslicht zagen vond Scandinavische (en name manier waarop onderzoekers welzijn burgers beoordelen) toepassing Aristoteliaanse benadering “Aristoteliaanse sociaaldemocratie” noemt risico’s kinderen verliezen Grieken zeker sterk breekbaarheid 13 kwetsbaarheid Die kwaadheid slechtheid vermijdbaar voorwerp menselijk falen toeval wijten Griekse tragedies noemen “het natuur” sterven jonge leeftijd Daarmee geconfronteerd toen geliefde Euridyce gebeten slang luisteren verdriet Lamento moe Tony Judt prachtig nagelaten Ill fares the vertaler even mooie Nederlandse titel: moe” 14 onbehagen beschrijft blinde markt ging overheersen teloorgang stelde deel betoog Is algemeenheid juist? Ja voorwaarde kijkt rijkste gemiddelde bestaan West-Europa toegenomen gemeten tweede wereldoorlog meeste West-Europese ’70 schril contrast BNP per hoofd bevolking mogen gebrekkige indicator Echter wanneer armere duidelijk positief verband “gemiddeld enerzijds “BNP bevolking” eerder wereldwijd bekeken stijgende gunstige effect afneemt niveau bereikt krom (Zéér verbazend niet: maakt ) U zal nu weten waarom groei irrelevant vanaf bepaald niveau… hoed daarover boude uitspraak Er verklaringen Rijke arme twijfel iederéén stijgt Vanaf lijkt gebaseerd vooral kwestie vergelijking “vergelijking anderen” competitieve helaas aangemoedigd Om vergelijken…16 tenminste stap voorbij methodologische kritieken e daarop formuleren) levensomstandigheden instellingen bestuur bestuurde tolerante groot sociaal kapitaal sommige wetenschappers “egalitaire” specifieke geluksfactor identificeren: inkomensgelijkheid onderstreep evidentie? punten geruststellend Contra critici moderniteit Ton Lemaire betreft reputatie beeld ontleen Jan Delhey In tegenstelling doemdenkers moderne westerse snelste weg ongeluk depressie wetenschap toont praatjes Oef! Zijn happy end autostrade vooruitgang?17 kom punt BNP-groei wij gedachten ongelooflijke expansie gaande China Indië Brazilië… wijzen? omarmen! bedreigen zekerheden volledig subjectief zijn: verlies zogezegde “suprematie”; deels druk competitief blijven wereld economisch snel verandert dwingt Hoger verwees flexibiliteit: Economisch argumenten leuk peptalk managementseminars objectieve reden gepercipieerde bedreiging: historische klimaatopwarming uitstoot CO2 afzienbare toekomst geleverd nieuwe industrielanden helemaal bedreiging aller geluk: opwarming aarde Ons aan-rijkdom-gebonden-geluk kwetsbaar onzeker natuur “halt!” roepen ongelijk twijfels wezenlijk verbonden industrialisering steken weer kop Twijfels weldaden Prometheus kent verhaal halfgod stal vuur goden gaf leidde technische beschaving Dit weldaad mensheid uiting overmoed gestraft: 30 000 geketend rots elke dag vreet adelaar lever! vooruitgangsgeloof incarneert overmoedig luidt halve eeuw kracht won val leidmotief inspireren Herbert Marcuse Franse classicus Pierre Hadot Eros and Civilization symbool “zware inspanning productiviteit vooruitgang dankzij onderdrukking” polen ideeëngeschiedenis natuurbeeld voluntaristische technologische houding versus contemplatieve poëtische prometheïsche bevindt oppositie men tracht domineren nutte vijandige vreemde weerstand biedt wil overwinnen orphische daarentegen ervaart verwant esthetisch lyrisch muzisch utilitair instrumenteel aandrang veroveren getemperd besef maat angst hybris evenwicht verloren gegaan hersteld 18 cultuurheld postindustriële relativiteit inziet anders verhoudt natuur? industriële revolutie? straks eerst valt kanttekening eenvoudige tijdens decennia gepaard stijgend rekening stijging levensverwachting besluit komen doorsnee mensenleven gevuld Westerse gestegen stijgen zeg uitdrukkelijk “kan” baseer hier simplistische Gelukswetenschapper Ruut Veenhoven brengt beeld: langer discussiëren Aristotelianen wellicht gruwen (is x% duurt?) Vanuit “capability-“standpunt hogere mag kwalificeren… Laat 6 vrij evidente gezonde levensjaren verwachten 65ste? Terwijl algemene geboorte spectaculair steeg 1870 geval 65 bleef redelijk stabiel 65-jarige 1850 ca leven; 1950 verwachting mannen vrouwen; geprojecteerde verdubbeling 2025 1975 19 Voor begrip: verhoogt “levensgeluk” mechanisch boeiende studies mortaliteit morbiditeit Vlaanderen wijst erop levensstandaard geschreven impuls medisch korps arbeidersbeweging daarin belangrijke rol speelden Opnieuw argument impact enigszins relativeert 20 Wat betekent 65-jarige? materialistisch pensioenkapitaal pensioenrecht bedoel: totale som pensioenen genieten uitkijken zowat 20% liggen 2000 50% 21 is! Vooraleer verontwaardigd buiten jaagt pensioen 50-jarigen béter 75-jarigen ons; statistisch pensioenuitkering “Genieten”? Ervaren vooruitzicht genieten? velen boven associëren met: vereenzaming fragiliteit überhaupt genereus uitbetalen… Eerder bron grotere toelaat derde allerlei plannen projecten omgeving waarin ouder hoe lokale omgeving) omgaat veroudering Ongerustheid onrechte maatschappelijke contract groeiende herziening toe Tot zover hand opnieuw paradoxaal voorleggen keer uitgekomen ontwikkelingen verweven toenemende onzekere “we” spreek mijzelf politieke verantwoordelijken bestuurders Bij bestuurden vergrijzing betaalbaarheid onbehagen: diversiteit migratie globalisering Europa… Vele lezingen dagen neem domineert mee redenering opbouw Individueel risico aanhoudende kwaal niet-samenleving cocktail klaarblijkelijke luide proclameren noodzakelijk afdoende antwoord Sterker naïef opgevatte tegenovergesteld zet uiteen: houdingen oordeel hen enquêtes gesteld is; gang zaken interpretaties Zeker ontevreden neiging negatief beoordelen omgekeerd tendens onderzoek zwak tevreden verdomd slecht groep bijna behoren lopen onderstreept verschil privésfeer publieke sfeer Hannah Arendt 22 linkerzijde gecharmeerd “republikeinse geest” leeft worstelen interpretatiekaders gewicht gewonnen traditionele reactie beklemtonen graag problemen Dorpsstraat Wetstraat (ooit verkiezingscampagne symbolisch gestart Anderlecht) blijf denken belangrijk beleidsmaatregelen stelselmatig vertaalt betekenen Dorpsstraat; gezegde herhalen soelaas indruk intussen conflicten kiezer relevant oplossen Nog perspectief ervaren behaagziek principeloos achterna hollen vermeende individuele soort ontstaan bekommernis “negatieve boodschappen” vermijden kregen advies partijen wervend verhaal” moesten zoeken? “geen aankondigen oplossingen” “geruststellen” negatieve boodschap géén forum noodzakelijke oplossing uitgelegd krijgt ernst probleem maakt… nergens versies finale L’Orfeo bewaard gebleven libretto verspreid voorstelling 1607 mythe Vergilius Ovidius totaal ontredderd nadat Eurydice maal verloor verwerpt verbitterd zweert relatie knopen Bacchanten brassende vrouwelijke volgelingen Dionysus Orpheus’ belofte gehoord beslissen straffen vrouwenhaat stukken hakken Hebrus werpen partituur 1609 gedrukt greep gered neerdalen vader Apollo opstijgt ingreep blijkbaar stand Men intentie uitzingen brokken verscheuren oorspronkelijke “ware” veranderde voorstellingen opdrachtgever Hertog Gonzaga opvoering beval “voor dames stad” reeds plande aanleiding bezoek Carlo Emanuele Savoie toekomstige schoonvader Gonzaga’s zoon Francesco slot toegewijde echtgenoot gereten ultieme offer betreurde geschikt vermaak huwelijksbesprekingen 23 verklaring verwijst aanpassingen gebeuren omwille beperkte speelruimte opvoeringen beklemtoond Fred der Kooij 24luidt librettist werden gevaarlijke ketterij hadden schuldig gemaakt ongewild ineffectiviteit genade beschreven gedachte… modeniteit muziek ingeluid moment (er brandstapels… aanbood moést werken herwerkte hoogsteigen persoon afdalen echte christelijke barmhartigheid absolutie hemelvaart paste breder streven antieke leer gedachtegoed verzoenen interpretatie benadrukt bijzonder logisch aansluit filosofie Neoplatonisme trek Renaissance hofkunst waartoe behoort Hoewel inluidde gedachte ontknoping volgens onmoderne tijdsgeest lotsbestemming vastligt orde onveranderlijk Verder twijfelde doemscenario Monteverdi’s vandaag optimistische inzicht maakbare 25 Nu Moresca opera horen wilde Zo’n strijddans sloegen doden terwijl uitvoerden dadelijk duet Speranza Vitaliteit Hemelvaart bloedbad Moresca? getwijfeld achterom gekeken had! concert “Triomf triomf vieren? indrukwekkend succes falen… zelf moeilijke worstel beweging interpretatiekader aanbieden staan naartoe sociaaldemocratische sta zonder toekomstperspectief Sociaaldemocratie 26 toekomst? Kunnen mobiliseren oplossingen ondubbelzinnig worden? verschiet afwenden onheil? Onderstrepen kwetsbaarheid? verval kansen? eerlijke werkelijkheid durft vragen? verwachtingen hebben? Welke ondersteunen? tegenspreken? creëren? angstwekkende afkomen spoedig drastisch teruggedrongen klimaatrisico’s wachten kleinkinderen ernstig zéggen verminderen kopen prijs betalen 27 Beschouw verzekeringspremie beginnen jammeren energieprijzen zegen (wat aanvaarden elders) uitleggen behoeft voelbaar CO2-intensieve producten publiek wegen rekeningrijden invoeren tegelijkertijd alsof bescheiden Armoede mààkt ongelukkig opkomen inkomens gezinnen koopkracht beschermt gevolgen dergelijke jaarlijkse pensioenbedrag peil maatregelen steeds productiviteitsdruk stress diegenen Elders betoogd pensioenvraagstuk sparen financiële bijdragen Langer betekent: verzekeren pensioenhervorming rekent inzet erbij efficiënt rechtvaardig hervormd pensioenstelsel later zetten significant geef voorbeelden geruststellen daadwerkelijk collectief Wie vragen vicieuze cirkel breken strijdig doekjes winden: duurdere vliegtuigreizen werken: geluksbrengers gezicht “harde” boodschappen sporen aandacht scherper richten immateriële tekorten tijden ruimte hele ondersteuning kwaliteit onderwijs uitbouw zorg organisatie werk Herinner Elchardus: polis collectieve bedreigingen bedwingen is: doelloosheid ingevuld verdraagt leegte bespiegelingen eindigen mix: afstand nemen eenzijdig kortzichtig materialisme vervelende waarheden “ondernemend” Ondernemerschap onthechting: samen? soberheid verwijzing zwanger intellectuele Max Weber geïllustreerd ondernemerschap niet-materialistische ethiek Pleidooien zekere bedachtzaamheid t v verrijking eindeloze vermenigvuldiging Tijd belangrijker cadeaus voorbeeld onverstandig rebel28 ketenen Vindingrijkheid technologie instrumentele rationaliteit hard betere ontroering betovering Overigens “riskant” beetje rebels leefde harmonie weigerde neer leggen elementaire natuurwet: sterfelijkheid schuilt enen verscheidenheid vitale vermoedelijk kleine draai geven: gaven zwakheden ga woordje “end” Engels betekenissen: vermoeide nombreux commentateurs ont interprété l’Orfeo comme triomphe d’autres voient contraire preuve impuissance Quelle était exactement position ? A-t-il voulu exprimer une profession foi l’Homme ou représenter folie arrogance Propose-t-il apologie liberté individuelle montre-t-il l’homme victime des caprices dieux L’oeuvre est-elle porteuse d’une « païenne » reste-t-elle fondamentalement chrétienne Striggio semblent s’abstenir conclure ils laissent les ouvertes invitant apporter réponses garder sens mouvement moderne29 B R Legros Todorov l’art Grasset 2005 p 85 94 gelukkig? Atlas Amsterdam/Antwerpen 168 177 179 concentreer hierbij Layard; prominent wetenschappelijk gespecialiseerd tijdschrift Journal Studies Lage Landen bv TPEdigitaal themanummer paper “Meten Geluk” (TPEdigitaal 2008 jaargang 2(3) pp 10-35) liet 100 woord The World Book Lannoo Tielt 2010 interessant kort kritisch overzicht “gelukswetenschap” “Een geluk?” Raymaekers (ed Visie Universitaire Pers Leuven 2009 101-123 maatstaf (duurzaam) prominente rapport Commissie Stiglitz (Report by Commission on Measurement Social Progress) besteld President Sarkozy 305 alinea geïnspireerd C “Mill between Aristotle & Bentham” Daedalus Spring 2004 60-68 huidige benadering) “Aristotle Politics Human Capabilities: A Response to Antony Arneson Charlesworth Mulgan” Ethics 111 October 102-140 geciteerde 16 136-137 zie Capabilities” 105-106 grondlegger “capability”-approach inspiratie gekoppeld bespreekt beoordelingscriterium positie bevinden Idea Justice Allen Lane 269-290 bestempelt “happiness” “a very important human functioning among others additition its own importance happiness can also be seen have some evidential interest pertinence thus indicative merit being typically related our successes failures life This so though not only thing seek or reason bemerkingen gelukswetenschappers) samengevat hierop neer: “The central issue significance but alleged insignificance everything else which many advocates perspective seem insist streng handhaven rechtvaardigheidsprincipes leidraad anderzijds geluksmetingen Bovenop m i nationale statistieken bestaan” (als wet getallen speelt) aanduiding bevorderen” vrijheden Zie Daarom schrijf “spiegel” vormt zin vaststellingen ex post “gemiddelde tevredenheid” ante put debat recent aantonen (Marc Fleurbaey Koen Decancq What Good Oktober 2010) langdurig onderdrukt benadeeld gevoelen (plezier pijn vreugde haat) cognitief d w z actieve bewuste oefening uitspreken Vervolgens moeilijkheid “tevredenheid” voorkeuren conceptueel methodologisch tekort schieten recente literatuur b artikel gewijd positieve psychologie (Nussbaum “Who warrior? Philosophy poses psychology” Legal 37 June 81-113) revival bekritiseert 276 “Aristotelian Democracy” Bruce Douglass Gerald Mara Henry S Richardson Liberalism New York Routledge 203-252 “fascinating convergence” bepaalde kijken bevorderen Amsterdam Ambo 2006 (een 1986) Verhandeling ontevredenheid Uitgeverij Contact nadruk capita “boven $ (Layard 44) nuanceert “Life getting better Societal evolution fit with nature” Indicators Research 97 105-120; cf nuancering belangrijkste band lineair zijn? Treedt “gewenning” op? binnen rijkere ontstaat basis vergelijking? laatste helpt paradox verklaren verloop tijd (cf gelukkiger? 51 ondersteunt tegen econometrisch G Mayraz Nickel Does Relative Income Matter? Are Critics Right?” CEP Discussion Paper No 918 March 2009) Paul Beer ontwikkelt model statusgoederen (bij inkomen) verklarende factor “Economische ongelijkheid 54-80 inhakend Robert “vergelijking” verklaart inkomensniveau beantwoord groei-dynamiek (de counterfactual stagnerende onderzocht) 17 voorgaande zinnen blz 224-226 tekst Eén bekendste revolutie ontketende geheugen menig economiestudent gegrift (David Landes Unbound Technological change industrial development Western Europe from 1750 present Cambridge University Press 1969 citaten keerzijden 318-320 Londen 1955 Le voile d’Isis; essai l’histoire l’idée Nature Paris Gallimard 2004; vertaald Veil Isis: An Essay History MA Harvard prometheïstische orfische “goed” “slecht” worden: themselves both these attitudes are completely legitimate if discern serious possible deviations within each them However opposed they may moreover do mutually exclude other (The isis 317) zoekt nuance complementariteit (zie interview Groene Amsterdammer 134 nr (28 juli Orpheus) ervaar vorm cultuur- vooruitgangspessimisme overtuigen productief ecologische uitdagingen Afgeronde cijfers gegevens voorspellingen Planbureau bezorgd Allemaal Beestjes Mortaliteit Morbiditeit 18de-20ste Academia 2006; evolutie België voorgebracht Chaire Quetelet 21-23 breed verspreide had Meer bedraagt demografische 57 2% 49 7% 6% % disconteren Hollandse burger Romein Privé-sfeer stemgedrag ROB-lezing Te website Raad Openbaar Bestuur www rob-rfv nl passage inleiding Gerardus Swerts Favola Musica di Claudio gemoderniseerde 2007 24 “L’Orfeo onmacht muziek” gepubliceerd brochure Munt productie 1998 plaatst begin uitdrukking periode techniek personage “spreken” monodie (combinatie solo zangstem instrumentale begeleiding) principe zogenaamde genere rappresentativo theatrale gevoelens rechtstreeks ontdekking voorbereid humanisten geperfectioneerd legde passies emoties 17e 18e kenmerken voegt beschouwing (persoonlijke communicatie): “Toch premodern invloed traditie pastorale drama allegorische intermedio achtergrond zintuiglijke kennis bovenzintuiglijke realiteit landschap functioneert zinnelijke representatie bovenwereldlijke essentie verbond Christendom klassiek Platonisme opstijgen geest goddelijke redding uiteindelijke zozeer deus machina verworven vergankelijk aardse vergankelijke overstijgen totaliteit proces doormaakt zelfoverwinning weliswaar gerepresenteerd leert liefde liefde; verwerven (“hij aanschouwt schoonheid voortaan sterren”) Neoplatoonse visie ancien-régime macht legitimiteit wereldlijke goddelijk machthebber onderdanen vaste relaties geordende kosmos afschaduwing kosmische uitgedrukt slotballet zo’n hoofse past premoderne plaatje: komt deeltje machthebbers gepresenteerd familie) begrijpen stuk raderwerk onmodern Orfeo veraf optiek schitterende uitwerking gewezen bevestiging waarde subject kunstwerk beide werelden spanning (Francis Maes) Bokina (in Opera From Henze Yale 2005) gewenste karaktervorming prins heerser gelouterde kristalliseert neo-platonische aspiraties barokke korte trein sociaaldemocratie (Knack maart frankvandenbroucke be) leg vooruitgangsperspectief vier bepalende vooruitgangsgedachte Kalma Links rechts Wiardi Beckmanstichting/Mets Schilt indrukwekkende synthese inzichten bepalen Nieuw zicht Sociaaldemocratisch kompas 21ste Antwerpen-Apeldoorn Garant “risicoreductie” centrale Stern-rapport latere Nicholas Stern Blueprint safer planet How manage climate create new era progress prosperity Bodley Head London 28 kenner mythologie Jean-Pierre Vernant werpt licht Prometheus: “Prometheus opstandig aard ongezeglijk ongehoorzaam klaar” (Jean-Pierre Spectrum 67 Ex-communist verzetsstrijder omschrijft tv-interview sympathieke “contestatair”; opvoert “onderdrukking” zijn! 29 “La moderne”