Download fulltext
283-Naar-een-nieuw-sociaal-contract_Het-pensioen-op-punten_Leuvense-Economische-Standpunten-2017_162_10-april-2017
LEUVENSE ECONOMISCHE STANDPUNTEN 2017/162 Erik Schokkaert erik schokkaert@kuleuven be Pierre Devolder pierre devolder@uclouvain Jean Hindriks jean hindriks@uclouvain Frank Vandenbroucke F I G Vandenbroucke@uva nl 10 april 2017 NAAR EEN NIEUW SOCIAAL CONTRACT – HET PENSIOEN OP PUNTEN SAMENVATTING • Een echte pensioenhervorming moet verder gaan dan punctuele ingrepen Ze op een geloofwaardige wijze gestalte geven aan nieuw sociaal contract tussen de verschillende generaties De Commissie Pensioenhervorming had die nieuwe architectuur opgebouwd rond invoering van puntensysteem In dit Standpunt brengen we basisprincipes ervan nog eens in herinnering Mensen bouwen tijdens hun actieve leven aantal pensioenpunten waarop punten worden toegekend bepaalt verdeling binnen generatie Het totaal verworven wordt het moment pensionering omgezet pensioenbedrag waarde punt garandeert gepensioneerden inkomen dat verhouding staat tot gemiddelde samenleving uittreding kan zekere hoogte door mensen zelf gekozen maar wel actuarieel neutrale gebeuren We stellen correctie voor eerste instantie afhangt duur loopbaan tonen welke mogelijkheid deeltijds pensioen ingebouwd en hoe er rekening gehouden met zwaarte beroep toekomstige stijging levensverwachting opgevangen verlenging referentieloopbaan Wanneer niet voldoende is last aanpassingen evenwichtige over verdeeld Musgrave-regel legt loon na aftrek bijdragen pensioenen constant blijft LES 2 Naar INLEIDING 2020- 2040 heeft zijn rapport juni 2014 samenhangende visie ontwikkeld grondige hervorming Belgische pensioensysteem1 regeerakkoord regering-Michel voorstel gedeeltelijk overgenomen Tot nu toe werden echter hoofdzakelijk maatregelen genomen waarvan verschuiving pensioenleeftijd 65 naar 67 jaar meest opvallende Punctuele voldoende: dringend gewerkt uitbouw globale systeem voorbereiding werd ook opgenomen willen daarbij technische details of formele aspecten eerder onderliggende maatschappelijke doelstellingen meer presentatie gevonden et al (2017)2 (2017)3 vormt andere korte inleiding iets klemtoon “Jongeren zullen slechts bereid bij te dragen wanneer ze geloven hen toekomst aanvaardbaar zal opleveren ” belangrijkste uitdagingen waarmee pensioensysteem geconfronteerd afbrokkelende vertrouwen groeiende onzekerheid zowel oudere als jongere Dat hangt samen twijfels betaalbaarheid langere termijn vooral licht vergrijzing Voor deel verklaard beperkte transparantie hebben moeilijk om goede kijk krijgen pensioenrechten opbouwen repartitiestelsel waarbij nochtans houdbaar Jongeren immers sociale aanvaardbaarheid dus maken intergenerationele rechtvaardigheid d w z welvaartsverhouding ouderen jongeren Maar geïnteresseerd coherent daarover klare regels bevatten Bovendien wijzigende omstandigheden Traditionele gezinsstructuren staan onder druk individualisering leidt toenemende vraag flexibiliteit vrijheid uitdaging bestaat tegemoet komen collectief Enkel grote repartitiecomponent economische schokken vangen effecten spreiden4 correcte geconcipieerd moeten uitgewerkt duidelijk verantwoordelijkheid impliceert techniek ertoe deze principes implementeren leggen eerst uit dieper elementen BASISPRINCIPES VAN PUNTENSYSTEEM intragenerationele (afdeling 3) 1 commissie bestond Jos Berghman (+) Jacques Boulet Bea Cantillon Ria Janvier Alain Jousten Françoise Masai Gabriel Perl Yves Stevens Haar werkzaamheden ondersteund Hans Peeters Guy Van Camp Koen Vleminckx volledige beschikbaar http://pension2040 belgium be/nl/ E P J (2017) Towards an equitable and sustainable points system A proposal for pension reform Belgium Discussion Paper DPS 17 03 Department Economics KU Leuven 3 Réforme des pensions légales: le système à Regards Economiques No 130 4 betekent overigens geen ruimte zou kapitalisatie Integendeel gestreefd mix repartitie maandelijks euro behulp volgende eenvoudige formule: = opgebouwde x correctiefactor afhankelijk situatie Alle verzameld zelfde onafhankelijk periode waarin verkregen mechanisme bepaald transparante inhoud beloften gedaan zekerheid bieden welvaartspositie lichten afdeling 5 type – tegenstelling wat vaak geval alleen af leeftijd betrokkene haar iemand wiens overeenstemt vastgelegde referentieduur gelijk Hij kleiner groter later uitgelegd men reeds principe welvaartsvast geïndexeerd nominale groeivoet brutoloon economie noodzakelijk bewaken kunnen bestaande hierin betrokken Op zogenaamde houdbaarheidscoëfficient toegepast (zie 5) gepleit fusie pensioenstelsels werknemers zelfstandigen ambtenaren stelsels dezelfde passen gemengde zouden elk actief uiteindelijke samengesteld deelpensioenen nota illustreren werknemersstelsel PUNTENOPBOUW TIJDENS ACTIEVE LEVEN: INTRAGENERATIONELE RECHTVAARDIGHEID rechten huidige berekend som inflatie gecorrigeerde geplafonneerde brutoverdiensten gedeeld 45 vermenigvuldigd vervangingsratio (0 60 0 75 gezinssituatie) opbouw puntenrekening gebeurt gelijkaardige doordat gerekend facto wijzigingen reële bruto één pensioenpunt kennen gedurende bruto-inkomen verdiend voorbeeld illustreert Voorbeeld 1: André accumuleert basis eigen jaarlijks alle private sector Als verwerft hij 80% bedraagt krijgt 8 120% steeds uiteindelijk Dit biedt transparant Hierbij vorm verzekeringsprincipe gerespecteerd langer werkt verdient verwerven Natuurlijk weet betekenen latere geldtermen: terugkomen toch zonder probleem relatieve plaats bepalen verzamelt Solidariteit verzekeringssysteem solidariteit zwakkeren opvattingen (en politieke partijen bewegingen) lopen uiteen ver waar grenslijn getrokken individuele collectieve maakt mogelijk hierover plafonds minima ingevoerd boven plafond uitstijgt levert gedeelte bijkomende zich uitgesproken voorgesteld mee laten evolueren zwaksten minimale puntengarantie hele voltijds daardoor recht puntentotaal 10% bestaansminimum ligt garantie via minimum proportioneel lengte tweede periodes inactiviteit (onvrijwillige werkloosheid ziekte ouderschapsverlof enz ) beslissen activiteiten gelijkstelling aanmerking Hier zeker breed maatschappelijk debat: bijvoorbeeld mantelzorg belangrijker toekennen mantelzorgers ophouden werken zorg verlenen? En hoeveel krijgen? Moet hier forfaitaire hoeveelheid daarvoor loon? Zoals gezegd zichzelf antwoord vragen antwoorden concreet coherente Doordat makkelijk interpreteren (het geeft verdiend) discussie gevoerd Men hoeft beantwoorden welk geldelijk overeenkomen perioden rechtstreeks concentreren positie vergelijking FLEXIBELE UITTREDINGSLEEFTIJD essentieel inschatting uitleggen daar uittredingsbeslissing Deze wenselijk omdat aansluit aanvaardbare Duur “normale” arbeidsmarkt Om maken: gekeken wagen kilometers kilometerteller (zonder sanctie) achter rug iedereen beginnen bereikt worden5 Rond vooraf venster6 lager (een malus) hoger bonus) idee geoperationaliseerd “correctiefactor” voorkomt basisformule normale verlaat bonus malus verschil effectieve individu geargumenteerd repartitiesysteem zin uniforme wettelijke verdwijnt zeer late lange (niet-gelijkgestelde) hoog interactie « » ons «normale» 6 model uniform ogenblik begon qua benadering Rapport 2020-2040 impliceren venster laat variëren functie Vanzelfsprekend vormen specifieke voorstellen stof toegepaste afhangen levensverwachting7 Formeel uitgedrukt correctiecoëfficiënt Die vroeger gaat toont denkbeeldige (die louter ter illustratie vastprikken jaar)8 2: Veronderstel 21-jarige 66 wil vervroegd zij 64 50 €40 Omdat twee (verwacht overblijvende levensjaren jaar/ verwacht jaar) 19 2/20 9239 40 923 1846€ Deeltijds gericht standaardgeval volledig Flexibiliteit einde blijven optie geleidelijk verlaten veel gelegenheid creëren economisch robuust uitstapregelingen creëert duidelijkheid statuut personen (deeltijds) tijd vullen zoals verkiest: voorwaarde opgelegd tegelijkertijd behoudt professionele activiteit oefenen ingewikkelde regulering vermijden weer verdwijnen natuurlijk enkel inderdaad invoert doen belang nemen daarna Ook verduidelijken hand eenvoudig “Deeltijds 3: Charles 21 geworden helft omzetten Rekening houdend hem 25 923€ halftijds stopt zet (25 + 26 2) Er veronderstellen lijn gestegen 41€ 41 1074€ 946€ Zijn 64-jarige 2020€ Vergelijk welvaartsaanpassing 1892€ Zware beroepen Bij elke speelt zware rol tamelijk algemeen rechtvaardig beschouwd fysiek psychisch zwaar uitoefenen erover arbeidsduur soms loopbaanduur criterium problematiek zwaardere terecht 7 Zie aanvullende minstens Indien uitvallen zie 9 cijfers http://ec europa eu/eurostat/web/population-demography-migration-projections/ deaths-life-expectancy-data (update 20/3/2017) voeren Aan namelijk additionele gevolg ouder grotere compenseren vervroegde zodat hetzelfde uittreden uitgeoefend “Aan vele voordelen gemakkelijke houden verschuivingen definitie doorheen belonen lichter overgeschakeld Daardoor laatste beslissing ontmoedigd wordende moeite (zwaar) overstappen mogelijkheden gedrang blijkt zo gemakkelijk consensus precieze bestaan overtuigende objectieve indicatoren bovendien veranderen overleg daarom vaste reserveren allocatie daarvan partners beslissingen vast liggend puntenbudget DE WAARDE PUNT: VERTROUWEN EN ZEKERHEID open vastgelegd sleutelparameter ik heb 25-jarige leeftijd: weten mijn niemand uitzien tussentijd raken kern probleem: vertrouwenwekkend formuleren ouderen? gezicht denken meeste geboden geldelijke tegenwaarde misvatting (vanuit oogpunt) geldbedrag sterk gegroeid bedrag mij net (of onder) armoedegrens ingestort beloofde overeenkomt hoge levensstandaard realiseren verzekering tegen risico vanuit welvaartsstandpunt beter koppelen arbeidsinkomen onmogelijk genereuze toestand verslechtert aanzienlijk nageleefd onwaarschijnlijk (de jongeren) welvaartspeil bereiken Geloofwaardige vereisen voorhand nagedacht mogelijke aanpassingsmechanismen wijzigt ideeën achtereenvolgens Echte valse zekerheden: linkt geldende levensstandaard10 Beschouw precies volbracht zodanig persoon fractie hypothetische vermits praktijk voortschrijdend 4: Dirk juist referentieloopbaan) 100€ 50% voorziet (gelijk punt) 550€ 555€/45 34 4€ identiek Iedereen perfect volgen voorspellen referentiepersoon verhouden Gedurende bekend: waarborg toelaten vergelijkbaar anderen enige beste Zodra gepensioneerd welvaartsvast: aangepast evolutie lonen tenzij bepaalde waarborgen rechtvaardige stabiel stand Aanpassingsmechanismen: contract: referentiepunt liggende best voorspelbare) wijziging logisch prikkel indien behouden voorwaardelijke zekerheid: stijgt11 theorie leiden daling puntenwaarde beïnvloed normaal gesproken stijgen voorzien waardoor nooit dalen hoogstens jaren bevroren totdat wenselijke modaliteiten voorwerp uitmaken onderhandelingen: voorspelbaar gecreëerd houdbaarheid pensioenstelsel “De stijgt betaalbaar voordoen (bv sterke structurele werkloosheid) waarvoor aanpassing bevolking gevallen zuiver defined benefit» afhankelijkheidsratio bijdragevoet daarop loonkosten concurrentiepositie «defined contribution» verminderen schouders Ervaringen landen uitgewezen welvaartsverliezen lage evenwichtig aanpassingsmechanisme eerlijk verdelen actieven stelt baseren 11 standaardmodel aangetoond wijzigen aandeel pensioenjaren vanaf begin Musgrave-regel12 regel past filosofie vastliggende gehanteerd bepaling werking vereenvoudigd realistisch kader 5: budgetvoorwaarde geschreven gemiddeld loontrekkenden schrijven (aantal gepensioneerden/ loontrekkenden) Vertrekken initiële dubbel zoveel respectievelijk 000€ 500€ 25% evenwicht Musgrave-ratio 500/ ((1-0 25) 000) Bekijken 35 2% derde kolom Veronderstellen (vierde kolom) (vijfde zelfs (rechterkolom) onderstaande tabel vergelijkt drie situaties: (bovenste paneel) groei volgt omwille (middenste Musgrave (onderste spreidt Zowel netto-lonen stijgen(omdat 2%) stijgingsritme cruciaal reageert verhoogd daalt Musgrave-verhouding productiviteitstoename fors omhoog 12 Richard (1986) «A reappraisal Financing Social Security» Public Finance a Democratic Society Vol New York Press Economische VASTE BIJDRAGEVOET 500 000 142 876 netto 250 56 48 42 VAST 30 200 900 600 71 77 83 MUSGRAVE REGEL 852 692 574 28 32 320 080